വിനോബഭാവെ - പോച്ചംപള്ളിയില്‍ നിന്ന് ഒരു അനുസ്മരണം

   
    ഏപ്രില്‍ 18-തങ്കലിപികളില്‍ എഴുതിച്ചേര്‍ക്കേണ്ട ഒരു ദിനം. തെലുങ്കാനയിലുള്ള
പോച്ചംപളളി ഗ്രാമം ഒരു തീര്‍ത്ഥാടന കേന്ദ്രത്തിന്റെ അനുഭൂതിയാണ് ചരിത്രമറിയാവുന്ന ആരിലും സൃഷ്ടിക്കുക. ഇവിടെയായിരുന്നു 1951-ല്‍ മഹര്‍ഷി വിനോബഭാവെയുടെ നേതൃത്വത്തില്‍ നടന്ന ഐതിഹാസിക ഭൂമിദാന പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ തുടക്കം. വിസ്മൃതിയിലാണ്ടുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന വിനോബഭാവെയും ചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേയമായ വിപ്ലവനാമ്പുകളില്‍ ഒന്നായിരുന്ന ഭൂമിദാന പ്രസ്ഥാനത്തെപ്പറ്റിയും സാമൂഹിക അനീതി വര്‍ദ്ധിച്ചുക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഈയവസരത്തില്‍ ഓര്‍ക്കുന്നത് ഉചിതമായിരിക്കും.
    “എനിയ്ക്ക് ശിഷ്യരായി ആരും തന്നെ ഇല്ല, കാരണം ഞാന്‍ സ്വയം
ശിഷ്യനായി മാറുവാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്നു, സ്വയം, ഗുരുവിന്റെ അന്വേഷണത്തിലാണ്.” മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ വാക്കുകളാണിത്.
    എങ്കിലും തന്റെ രാഷ്ട്രീയ പിന്‍ഗാമിയായി ജവഹര്‍ലാല്‍ നെഹ്‌റുവിനേയും അദ്ധ്യാത്മിക പിന്‍ഗാമിയായി വിനോബ ഭാവയേയും ഗാന്ധിജി നിര്‍ദ്ദേശിക്കുകയുണ്ടായി. ജവഹര്‍ലാല്‍ നെഹ്‌റു പ്രിയങ്കരനും പ്രസിദ്ധനുമായ ജനനേതാവായി അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്‌കൊണ്ട് നെഹ്‌റുവിനെ പിന്‍ഗാമിയായി നിര്‍ദ്ദേശിച്ചപ്പോള്‍ ജനങ്ങള്‍ക്ക് അദ്ഭുതം തോന്നിയില്ല. പക്ഷേ അക്കാലത്ത് സബര്‍മതി, സേവാഗ്രാം എന്നീ ആശ്രമങ്ങള്‍ക്ക് പുറത്ത് അറിയപ്പെടാതിരുന്ന ഒരു വ്യക്തിയായ വിനോബഭാവയെ ആദ്യത്തെ വ്യക്തി-സത്യാഗ്രഹിയായും അതുവഴി തന്റെ ആധ്യാത്മിക പിന്‍ഗാമിയുമായി ഗാന്ധിജി നിര്‍ദ്ദേശിച്ചപ്പോള്‍ നെറ്റിചുളിച്ചവര്‍ അനേകം.
    എന്നാല്‍ പില്‍ക്കാലത്ത് ലോകം അതുവരെ ദര്‍ശിച്ചിട്ടില്ലാത്ത ഭൂമിദാനം, ഗ്രാമദാനം, ജീവന്‍ദാനം, എന്നീ വിപ്ലവകരമായ പരിപാടികളില്‍ കൂടി ഗാന്ധിയന്‍ ദര്‍ശനങ്ങള്‍ക്ക് പുതിയ മാനവും സാമൂഹ്യ നീതിക്ക് വേണ്ടിയുള്ള പോരാട്ടങ്ങള്‍ക്ക് ആക്കം നല്‍കുകയും ചെയ്ത വിനോബഭാവ എക്കാലത്തേയും സമുന്നത വിപ്ലവകാരികളുടെ മുന്‍നിരയിലേക്ക് ഉയരുകയായിരുന്നു. സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തര ഇന്‍ഡ്യയില്‍ ഗാന്ധി ചിന്തകളുടെ താക്കോലായി വിനോബ.
    ഭാരതീയ ഋഷിസങ്കല്‍പ്പത്തിന് വ്യത്യസ്തമായ രൂപവും ഭാവവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജീവിതത്തിലും പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളിലും നിഴലിച്ചിരുന്നു. ഗാന്ധിജിയും വിനോബഭാവയും തമ്മിലുണ്ടായിരുന്ന അഗാധമായ വ്യക്തിബന്ധം, പരസ്പര ബഹുമാനത്തിലും, ആദരവിലും ,വിശ്വാസത്തിലും അധിഷ്ഠിതമായിരുന്നു.
വ്യത്യസ്തനായ വിപ്ലവകാരി
    ഗാന്ധി ശിഷ്യന്മാരില്‍ എന്തുകൊണ്ടും പ്രഥമസ്ഥാനത്തേക്ക് പില്‍ക്കാലത്ത് ഉയര്‍ന്ന വിനോബഭാവ തികച്ചും വ്യത്യസ്ഥമായ സ്വഭാവ മഹിമയും കാഴ്ചപ്പാടുകളും പ്രവര്‍ത്തനശൈലിയുമുള്ള ദാര്‍ശനികനും പ്രവര്‍ത്തനോന്മുഖനുമായിരുന്നു.
    ഗാന്ധിജിയുടെ സൃഷ്ടിപര പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് പ്രായോഗികതയുടെ രൂപം നല്‍കി ശാസ്ത്രീയ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ വികസിപ്പിക്കുകയും അവകളെല്ലാം തന്നെ ആദ്ധ്യാത്മിക ചട്ടക്കൂടിനുള്ളില്‍ തുലനം ചെയ്ത് കാലത്തിന്റെ പ്രവാഹത്തില്‍ അന്തസത്ത നഷ്ടപ്പെടാതെ ജനഹൃദയങ്ങളില്‍ എത്തിക്കുവാന്‍ അദ്ദേഹം നടത്തിയ കാലോചിതവും ധീരവുമായ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളാണ് വിനോബാജിയെ വ്യത്യസ്തനായ വിപ്ലവകാരിയാക്കി നിര്‍ത്തുന്നത്.
    ഗാന്ധിജിയുടെ ആശ്രമം അഹമ്മദാബാദിനടുത്തുള്ള കൊച്ച്രാബ് എന്ന സ്ഥലത്ത് പ്രവര്‍ത്തിച്ചിരുന്ന കാലത്താണ് യുവാവായ വിനോബ ഗാന്ധിജിയെ ആദ്യമായി കാണുന്നത്. തന്റെ
പ്രഥമ ദര്‍ശനത്തെ വിനോബ ഓര്‍ക്കുന്നു:
    1916-ല്‍ ഞാന്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ അടുക്കല്‍ ചെല്ലുമ്പോള്‍ 21 വയസ്സുള്ള ചെറുക്കന്‍ ആയിരുന്നു. ഒരു ജിഞ്ജാസു ബാലകന്റെ മനോവൃത്തിയുമായാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ അരികിലേക്ക് ചെന്നിരുന്നത്. എന്റെ എല്ലാ സുഹൃത്തുക്കള്‍ക്കും അറിയാവുന്ന ഒരു കാര്യം, എന്തിനെയാണോ സംസ്‌കാരം എന്ന് വിളിക്കുന്നത്, ശിഷ്ഠാചാരം എന്ന് വിളിക്കുന്നത് അത് എന്നില്‍ വളരെ കുറവായിരുന്നുവെന്ന്. ഞാന്‍ പ്രകൃത്യാ കാട്ടുമൃഗത്തിനെപ്പോലെ കഴിഞ്ഞിരുന്നു. എന്നിലെ ക്രോധാഗ്നിയേയും മറ്റനേകം അഭിലാഷങ്ങളുടെ ജ്വാലകളേയും തണുപ്പിച്ചു നിര്‍ത്തിയത് ബാപ്പുവായിരുന്നു. എന്റെ മേല്‍ അദ്ദേഹം നിരന്തരം ആശീര്‍വാദം ചൊരിഞ്ഞിരുന്നു. ഞാന്‍, അദ്ദേഹം വളര്‍ത്തുന്ന ഒരു കാട്ടുജീവിയാണ്. ഇന്ന് ഞാന്‍ എന്തെങ്കിലും ആയിതീര്‍ന്നിട്ടുണ്ടെങ്കില്‍ അത് മുഴുവന്‍ ബാപ്പുവിന്റെ ആശീര്‍വാദത്തിന്റെ അദ്ഭുതമാണ്. അദ്ദേഹം എന്നെപ്പോലെയുള്ള സംസ്‌കാരരഹിതനായ മനുഷ്യനെ സേവകനാക്കി മാറ്റി.
    ബാപ്പു ഒരിക്കലും സ്വയം ഗുരുവായി പരിഗണിച്ചിരുന്നില്ല. തന്നെ ആരുടേയും ശിഷ്യനായും കണക്കാക്കിയിരുന്നില്ല. അതുപോലെ ഞാനും ആരുടെയും ഗുരുവോ ശിഷ്യനോ അല്ല. എന്നിരുന്നാലും ഗുരുവിന്റെ മഹത്വം ഞാന്‍ വളരെയധികം മനസ്സിലാക്കുന്നു....
ആശ്രമത്തില്‍ വന്നതിന് ശേഷമാണ് എനിക്ക് കണ്ണുകള്‍ ലഭ്യമായത്. ഈ ഉപകാരങ്ങളെല്ലാം ബാപ്പുവിന്റേതാണ്.
    ബാപ്പുവിന്റെ പ്രഥമദര്‍ശനം തന്നെ വിനോബഭാവയില്‍ അദ്ഭുതവും ആദരവും സൃഷ്ടിച്ചു. അടുക്കളയിലിരുന്ന് പച്ചക്കറി നുറുക്കുന്ന ഗാന്ധി വിനോബയ്ക്ക് സങ്കല്‍പ്പിക്കാനാവുന്നതിലും ഉപരിയായിരുന്നു. സ്വതവേ ബാല്യത്തില്‍ സൂക്ഷ്മ നിരീക്ഷകനും, തീവ്രപരിരക്ഷകനും കൂടിയായിരുന്ന വിനോബ തന്റെ കാഴ്ചയെപ്പറ്റി ഓര്‍ക്കുന്നു.
    “ഗാന്ധിജി എന്റെ പരീക്ഷ നടത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയായിരുന്നുവോ അല്ലയോ എന്ന് ഞാന്‍ അറിഞ്ഞിരുന്നില്ല. എന്നാല്‍ എന്റെ ബുദ്ധിയിലൂടെ അദ്ദേഹത്തെ പരീക്ഷിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു. ഈ പരീക്ഷയില്‍ അദ്ദേഹം കുറഞ്ഞ മാര്‍ക്ക് വാങ്ങിയിരുന്നില്ല എങ്കില്‍ ഞാന്‍ അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം തങ്ങുമായിരുന്നില്ല. എന്റെ പരീക്ഷ നടത്തി എന്നില്‍ എത്രയെങ്കിലും കുറവ് അദ്ദേഹം കണ്ടിരിക്കാമെങ്കിലും അദ്ദേഹം കണ്ടാല്‍ തന്നെയും അദ്ദേഹത്തിനെ എന്നോടൊപ്പം നിര്‍ത്തുമായിരുന്നു പക്ഷേ എനിക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ സത്യനിഷ്ഠയില്‍ എന്തെങ്കിലും കുറവ്, ന്യൂനത, പിഴവുകള്‍ കാണാന്‍ കഴിഞ്ഞിരുന്നുവെങ്കില്‍ ഞാന്‍ അദ്ദേഹത്തൊടൊപ്പം കഴിയുമായിരുന്നില്ല.”
വിനോബയുടെ വ്യക്തി വൈശിഷ്ട്യം
    ഹിമാലയ തുല്യമായ ശാന്തിയും, ബംഗാളിലെ വിപ്ലവങ്ങളുടെ സമന്വയവും ഗാന്ധിജിയില്‍  വിനോബാജി കണ്ടു. തുടക്കം മുതലേ പുത്രവാത്സല്യത്തോടെ വിനോബയെ ഗാന്ധി കരുതുകയും ഒരു സഹപ്രവര്‍ത്തകന്‍ എന്നതിലുപരി ഉപദേശകനായും വിനോബയെ കരുതി. ഗാന്ധിജി വിനോബയുടെ പിതാവ് ഹരഹര്‍ഭാവയ്ക്ക് എഴുതിയ കത്ത് ശ്രദ്ധേയമാണ്:
    'ഇത്ര ചെറുപ്രായത്തില്‍ തന്നെ താങ്കളുടെ പുത്രന്‍ പരിശീലിച്ചെടുത്ത തേജസ്വിയും വൈരാഗിതയും പരിശീലിച്ചെടുക്കുവാന്‍ എനിക്ക് നിരവധി വര്‍ഷങ്ങള്‍ വേണ്ടി വന്നു.’
    സത്യാഗ്രഹത്തിന്റെ ആചരണം വിനോബജി ഗാന്ധിയുടെ അടുത്ത് എത്തിയ അന്നുതൊട്ട് അവസാനം വരെ നടത്തുകയുണ്ടായി. സത്യാഗ്രഹത്തെ യുദ്ധത്തിനുള്ള ഒരു സാധനയായോ അതു തന്ത്രമെന്ന നിലയിലോ കരുതിയിരുന്നില്ല. സമഗ്രമായ ഒരു ജീവിതശൈലിയായിരുന്നു ഗാന്ധിജിയ്ക്കും വിനോബജിയ്ക്കും സത്യാഗ്രഹം.
    1923- ലെ പതാകാ സത്യാഗ്രഹകാലത്തായിരുന്നു അദ്ദേഹം ആദ്യം ജയിലില്‍ പോയത്.1940- ലെ ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ പ്രക്ഷോഭകാലത്ത് അവസാനമായും. ഇടയില്‍ നാല് തവണ ജയിലില്‍ പോവുകയും മൊത്തം അഞ്ചരവര്‍ഷക്കാലം ജയില്‍വാസം അനുഷ്ഠിക്കുകയും ചെയ്തു.
ജയിലുകള്‍ ക്ഷേത്രങ്ങളാകുന്നു
    ജയിലുകളെ ക്ഷേത്രങ്ങളായിക്കണ്ട് ആരാധനയ്ക്കും ആത്മ വിശുദ്ധിക്കും പഠന ഗവേഷണങ്ങള്‍ക്കുമുള്ള അവസരമായി തീര്‍ക്കണമെന്ന ഗാന്ധിജിയുടെ നിഷ്‌കര്‍ഷ വിനോബ പൂര്‍ണ്ണമായി ഉള്‍ക്കൊണ്ടു. വിനോബയും മറ്റനേകം ലബ്ദ പ്രതിഷ്ഠരായ സത്യാഗ്രഹികളെപ്പോലെ ജയിലിനകത്ത് അദ്ധ്വാനഭരിതമായ ജീവിതത്തിന്റെ എല്ലാനിയമങ്ങളും കര്‍ശനമായി പാലിച്ചുകൊണ്ട് ഭാരതത്തിലെ ജയിലുകള്‍ ഗാന്ധിജിയുടെ സ്വാധീനത്തില്‍ കൊട്ടാരങ്ങള്‍ മാത്രമല്ല സര്‍വ്വകലാശാലകളായി മാറുകയുണ്ടായി.
    ഏകദേശം മൂന്ന് പതിറ്റാണ്ടുകാലം നൂല്‍നൂല്‍പ്പ്, നെയ്ത്ത്, നയിത്താലിം, ഗോ സേവ, ആഹാര ശുദ്ധി, കുഷ്ഠ സേവ, കൃഷി തുടങ്ങി നിരവധി മേഖലകളില്‍ അദ്ദേഹം തന്റെ കര്‍മ്മകുശലത തെളിയിക്കുകയുണ്ടായി. തക്‌ളിയില്‍ നൂല്‍ നൂല്‍ക്കുന്നതിന് അദ്ദേഹം നടത്തിയ പരീക്ഷണങ്ങള്‍ ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രശംസ പിടിച്ചു പറ്റി.
    രചനാന്മക പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളില്‍ വ്യാപൃതനായിരുന്നപ്പോഴും ധ്യാന-യോഗ പരീക്ഷണങ്ങളും വിനോബ നടത്തിയിരുന്നു. മണിക്കൂറുകളോളം നീണ്ടു നില്‍ക്കുന്ന അഖണ്ഡ സൂത്രയജ്ഞ (ഇടമുറിയാത്ത നൂല്‍നൂല്‍പ്) വേളകളിലും ജലചക്രം തിരിക്കുന്ന വേളയില്‍ അതിന്റെ ഗതി വര്‍ദ്ധിക്കുന്ന അതേ വേഗതയില്‍ ധ്യാനാവസ്ഥയില്‍ എത്തിച്ചേരുവാനും അദ്ദേഹത്തിന് കഴിഞ്ഞിരുന്നു.
വിനോബ കേരളം സന്ദര്‍ശിക്കുന്നു
    1925-ല്‍ വൈക്കം സത്യാഗ്രഹം നിരീക്ഷിക്കുന്നതിനായി ഗാന്ധിജി വിനോബയെ കേരളത്തിലേക്ക് അയക്കുകയുണ്ടായി. അവസാനമായി അദ്ദേഹം കേരളത്തിലെത്തിയത് 1957-ല്‍ ഭൂദാനപ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ പ്രചാരകനായിട്ടാണ്. ഏപ്രില്‍ 15-ാം തീയതി കന്യാകുമാരിയില്‍ നിന്ന് കേരളത്തിലേക്ക് നീങ്ങിയ വിനോബ്ജി തന്റെ കേരള യാത്രയെ വിശേഷിപ്പിച്ചത“പ്രേമരാജ്യത്തിലേക്കുള്ള തീര്‍ത്ഥാടനം”എന്നാണ്. കേരള സര്‍വ്വോദയ മണ്ഡല രൂപീകരണം, അഖിലേന്ത്യാ ശാന്തിസേനയുടെ പ്രഥമ ഘടകം സംഘാടനം, ശാന്തി സൈനികര്‍ക്കുവേണ്ടി സര്‍വ്വോദയ പത്രം സ്ഥാപിക്കുക എന്നിവ അദ്ദേഹത്തിന്റെ യാത്രയിലെ അതിപ്രധാന സംഭവങ്ങളായിരുന്നു.
    ആദി ശങ്കരാചാരാര്യരേയും, യേശുമിശിഹായേയും, നബി, ബുദ്ധന്‍ തുടങ്ങിയ പ്രവാചകന്മാരേയും സ്മരിച്ചുകൊണ്ട് ആ താപസചര്യന്‍ ആഗസ്ത് 20 വരെ കേരളത്തില്‍ സഞ്ചരിച്ചു. ഭ്രാന്താലയമെന്ന് സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ വിശേഷിപ്പിച്ച കേരള ജനതയുടെ ബുദ്ധി വൈഭവത്തേയും ആതിഥ്യമര്യാദയേയും ഈ ഭൂപ്രദേശത്തിന്റെ പ്രകൃതി രമണീയതയേയും പ്രശംസിച്ചുകൊണ്ട്  ജാതി മതങ്ങള്‍ക്ക് അതീതമായി വിശ്വകുടുംബത്തിലേക്കുയരുവാന്‍ അദ്ദേഹം ആഹ്വാനം ചെയ്തു.         കേരള മണ്ണിലൂടെയുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ നാലരമാസം നീണ്ട പദയാത്ര ഒരു നവ ആദ്ധ്യാത്്മിക ചൈതന്യം  കേരളത്തിലെമ്പാടും ചൊരിഞ്ഞതു പോലെ പലരും ഓര്‍ക്കുന്നു. ശ്രീ ശങ്കരാചാര്യരുടെ പ്രവചനങ്ങളെ അനുസ്മരിക്കുമാറ് ഈ ആധുനിക സ്‌നേഹ പ്രവാചകന്‍  “ വായു
ആര്‍ക്ക് സ്വന്തം, ഭൂമിയാര്‍ക്ക് സ്വന്തം ജലമാര്‍ക്ക് സ്വന്തം”എന്ന വിപ്ലവ ധ്വനികള്‍ ഉയര്‍ത്തിക്കൊണ്ട്,
“ഭൂമി ദാനം ചെയ്യുവിന്‍, ഭൂമി ദാനം ചെയ്യുവിന്‍
ഭൂമിയില്ലാ മര്‍ത്ത്യര്‍ക്കായി ഭൂമി ദാനം ചെയ്യുവിന്‍”
    എന്ന ഈരടികളുടെ പശ്ചാത്തലത്തില്‍ കന്യാകുമാരി മുതല്‍ മഞ്ചേശ്വരം വരെ സഞ്ചരിക്കുകയും ലക്ഷകണക്കിന് ഏക്കര്‍ഭൂമി ഭൂമിയില്ലാത്ത കര്‍ഷകര്‍ക്കും നിര്‍ദ്ധനര്‍ക്കുമായി ശേഖരിക്കുകയുമുണ്ടായി.
    ശ്രീ.ഇ.എം.എസ്. നമ്പൂതിരിപ്പാടിന്റെ നേതൃത്വത്തില്‍ ഭാരതത്തിലാദ്യമായി തെരഞ്ഞെടുപ്പിലൂടെ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് മന്ത്രിസഭ അധികാരത്തില്‍ വന്ന പശ്ചാത്തലത്തിലായിരുന്നു കേരളത്തിലുടെയുള്ള വിനോബജിയുടെ യാത്ര. മുഖ്യമന്ത്രി ശ്രീ ശങ്കരന്‍ നമ്പൂതിരിപ്പാട് കേരള അതിര്‍ത്തിയില്‍ വച്ച് വിനോബജിയേയും സംഘത്തേയും സ്വീകരിച്ചത് പലതരത്തിലുള്ള ആശങ്കകള്‍ അകറ്റുകയും വിനോബജിയുടെ ദൗത്യത്തിന്റെ സാര്‍വലൗകിക പ്രസക്തി വിളംബരം ചെയ്യുകയുമായിരുന്നു. കേരള ഗവര്‍ണര്‍ ബി.രാമകൃഷ്ണ റാവു, യു.എന്‍. ധേബര്‍ തുടങ്ങിയവര്‍ മുഖ്യമന്ത്രിയോടൊപ്പം ഉണ്ടായിരുന്നു. ഒന്‍പതാം അഖിലേന്ത്യ സമ്മേളനം കാലടിയില്‍ വച്ച് മേയ് 9,10 തീയതികളില്‍ വിനോബാജിയുടെ സാന്നിദ്ധ്യത്തില്‍ നടന്നു എന്നത് ശ്രദ്ധേയമായ ഒരു സംഭവമായിരുന്നു.
ഭൂമിദാന പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ പ്രത്യേകത
    1951 ല്‍ തെലുങ്കാനെയിലെ പോച്ചംപ്പള്ളി ഗ്രാമത്തില്‍ ആരംഭിച്ച ഭൂമിദാനപ്രസ്ഥാനം ചരിത്രത്തിലെ അദ്ഭുതങ്ങളിലൊന്നായി കരുതപ്പെടുന്നു. സന്തോഷത്തോടുകൂടി ഭൂരഹിതര്‍ക്കു വിതരണം ചെയ്യുവാനായി ഭൂമി സ്വയം വിട്ടുകൊടുക്കുക അല്ലെങ്കില്‍ ദാനം ചെയ്യുകയെന്ന മഹത്കൃത്യം കണ്ടു ഇന്‍ഡ്യന്‍ ഗ്രാമങ്ങളും ജനതയും കോരിത്തരിച്ചു. 1970 ഓടുകൂടി 40 ലക്ഷം ഏക്കര്‍ ഭൂമി വിനോബയ്ക്ക് ലഭിച്ചു. 1971 ല്‍ മാത്രം 168000 ഏക്കര്‍ഭൂമി അതായത് ഭാരതത്തിലെ ഏകദേശം 30 ശതമാനം ഭൂമി ഇത്തരത്തില്‍ കാണിക്കയായി, ദാനമായി വിനോബക്ക് ലഭിച്ചുവെന്നാണ് കണക്ക്. ജില്ലാ ഭൂദാന്‍ ബോര്‍ഡുകള്‍ രൂപീകരിച്ചു, ഭൂരഹിതര്‍ക്ക് ഈ ഭൂമി വിതരണം ചെയ്യുകവഴി, വിപ്ലവകരമായ കാര്‍ഷിക പരിവര്‍ത്തനത്തില്‍ ഭാരതം പില്‍ക്കാലത്ത് സാക്ഷിയായി. ഭൂപരിഷ്‌ക്കരണനിയമങ്ങള്‍ നടപ്പിലാക്കുവാന്‍ സര്‍ക്കാരുകളെ പ്രേരിപ്പിക്കാന്‍ കൂടി വിനോബയ്ക്ക് കഴിഞ്ഞു.
കേരളത്തില്‍ വിനോബയുടെ പേരില്‍ ഒരു സ്ഥാപനം
    വിനോബജി തന്റെ മാനസപുത്രിയെന്ന് വിശേഷിപ്പിച്ച തിരുവനന്തപുരം സ്വദേശി എ.കെ.രാജമ്മ സംശുദ്ധവും സമര്‍പ്പിതവുമായ ജീവിതത്തിന് ഉടമയാണ്. സമൂഹിക പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളിലേക്ക് ആകര്‍ഷിക്കപ്പെട്ട ഈ മഹതി ദീര്‍ഘകാലം വിനോബാജിയോടൊപ്പം പ്രവര്‍ത്തിക്കുകയും നെടുമങ്ങാട് താലൂക്കില്‍ വിതുരയ്ക്കടുത്ത് വിനോബനികേതന്‍ എന്ന ആശ്രമം സ്ഥാപിക്കുകയുമുണ്ടായി. 1957 ഏപ്രില്‍ 21-ാം തീയതി വിനോബാജി തറക്കല്ലിട്ട ഈ സ്്ഥാപനം ഒരു ഗ്രാമ വിദ്യാലയം എന്നനിലയില്‍ മികച്ച സേവനം നടത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. വിനോബാ ദര്‍ശനങ്ങള്‍ പ്രവര്‍ത്തിപഥത്തില്‍ കൊണ്ടുവരുന്നതിന് സ്വജീവിതം ഉഴിഞ്ഞു വച്ച “അമ്മ” എന്ന്് ആരാധകര്‍ വിളിക്കപ്പെടുന്ന പരിവ്രാജിക രാജമ്മ നിശബ്ദസേവനത്തിന്റേയും ത്യാഗത്തിന്റേയും മത നിരപേക്ഷതയുടേയും പ്രതീകമായും അശരണര്‍ക്ക് ആശാകേന്ദ്രമായും പ്രകാശഗോപുരമായും പ്രവര്‍ത്തിച്ചുവരുന്നു.
     മഹാരാഷ്ട്രയിലെ സേവാഗ്രാം ആശ്രമവും അവിടെ നിന്ന് വളരെ അകലെയല്ലാത്ത പൗനാര്‍ ഗ്രാമത്തില്‍ വിനോബജി സ്്ഥാപിച്ച ബ്രഹ്മവിദ്യാമന്ദിര്‍, പരിവ്രാജിക രാജമ്മ മലയടിയില്‍ സ്ഥാപിച്ച വിനോബാനികേതന്‍ എന്നിവ പരസ്പരബന്ധിതവും പൂരകവുമായ ആശയങ്ങളുടെ സ്മന്വയകേന്ദ്രങ്ങളായി തീര്‍ന്നിരിക്കുന്നു എന്നത് ശ്രദ്ധേയമായ വസ്തുതയമാണ്.
    ഗാന്ധിയുടെ രക്തസാക്ഷിത്വത്തിനുശേഷം രചനാത്മക പ്രവര്‍ത്തകരെ ഊര്‍ജസ്വലരായി നിര്‍ത്തിയത് വിനോബയായിരുന്നു.
    വിനോബാജിയുടെ ഗാന്ധിഭക്തി ഏകലവ്യഭക്തിക്ക് തുല്യമായി പലരും കണ്ടിരുന്നു.
32 വര്‍ഷത്തെ ദീര്‍ഘമായ സഹകരണം ഗാന്ധിയുമായിട്ടുണ്ടായിരുന്നു വിനോബയ്ക്ക്.
ഗാന്ധിയുടെ നിരവധി ചിന്തകളെ അദ്ദേഹം ശാസ്ത്രീയമായ ഭാഷയില്‍ അവതരിപ്പിക്കുകയും പണ്ഡിത വൃന്ദങ്ങള്‍ക്ക് പ്രചോദനമാകുകയും ചെയ്തു.
നിയമലംഘനം എന്ന ലേഖനത്തില്‍ വിനോബയെക്കുറിച്ച് ഗാന്ധി എഴുതിയത് ഓര്‍ക്കാം:
    അദ്ദേഹം സംസ്‌കൃത പണ്ഡിതനായിരുന്നു.
    സബര്‍മതി ആശ്രമത്തിലെ ആദ്യ അംഗങ്ങളില്‍ ഒരാളായിരുന്നു,
    ശൗചാലയ ശുചീകരണം തൊട്ട് അടുക്കളപണിവരെയുള്ള എല്ലാ ആശ്രമജോലികളും ചെയ്തിരുന്നു.
    അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഓര്‍മ്മശക്തി അപാരമായിരുന്നു.
    വിദ്യാര്‍ത്ഥിയുടെ മനോഭാവമായിരുന്നു എന്നിരുന്നാലും തന്റെ സമയത്തിന്റെ വലിയൊരുഭാഗം അദ്ദേഹം നൂല്‍നൂപ്പ് സാധനയില്‍ മുഴുകുമായിരുന്നു.
    ജന്മസിദ്ധ അധ്യാപകനായിരുന്നു.
    ഗാന്ധിയന്‍ നിര്‍മ്മാണപ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് തികച്ചും വിപ്ലവാത്മകവും ആധുനികവുമായ മുഖം നല്‍കുവാന്‍ വിനോബജി കണ്ടെത്തിയ മാര്‍ഗ്ഗമായിരുന്നു ഭൂദാന പ്രസ്ഥാനം. സ്വതന്ത്രഭാരതത്തില്‍ സാമൂഹിക നീതി, സ്ത്രീ ശാക്തീരണം, എല്ലാവര്‍ക്കും തൊഴില്‍ എന്നിവ ഉറപ്പാക്കുന്നതിന് ഭൂദാന പ്രസ്ഥാനം വഴി കഴിയുമെന്ന് അദ്ദേഹം കരുതി കരുണ, പ്രേമം, എന്നീ ഗുണങ്ങള്‍ സാമൂഹിക പരിവര്‍ത്തനത്തിനും ധാര്‍മ്മിക ശക്തികളുടെ പുനര്‍ വിന്യാസത്തിനും ഉപകരിക്കുമെന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചിരുന്നു.
    ഭൂദാനം, ഗ്രാമദാനം, ഗോരക്ഷ എന്നിവയ്ക്കുള്ള കര്‍മ്മ പരിപാടി അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഭാവനകളാണ്.
ആത്മീയതയും ശാസ്ത്രവും
    ശാസ്ത്രസാങ്കേതികവിദ്യ ഗ്രാമ വികസനത്തിനും ജീവിതശൈലിയില്‍ മാറ്റം വരുത്തുന്നതിനും ഉപകരിക്കുമെന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചിരുന്നു.
    അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഭാവനകളില്‍ പ്രധാനമായ മറ്റൊരിനമാണ് ആത്്മീയതയും ശാസ്ത്രവും (രെശലിരല മിറ ുെൃശൗേമഹശ്യേ) എന്ന കാഴ്ചപ്പാട്. മാനൂഷിക മൂല്യങ്ങളില്‍ അധിഷ്ഠിതമായ നീതി ഉറപ്പാക്കുന്ന പരിവര്‍ത്തന വിധേയമായ സാമൂഹിക ഘടന അദ്ദേഹത്തിന്റെ ലക്ഷ്യമായിരുന്നു.
    ധീക്ഷണശാലിയായ ചിന്തകനും വാഗ്മിയും ഗവേഷകനും ഭാഷാ പണ്ഡിതനും എഴുത്തുകാരനുമായിരുന്നു വിനോബജി. ഗീതാപ്രവചനങ്ങള്‍ എന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രസിദ്ധമായ പുസ്തകം ധൂളിയ ജയിലില്‍ രാഷ്ട്രീയതടവുകാര്‍ക്ക് അദ്ദേഹം നല്‍കിയ പ്രഭാഷണങ്ങളുടെ സങ്കലനമാണ്.
    എല്ലാ ഞായറാഴ്ചകളിലും ഗീതാ പ്രവചനം നടത്തുവാന്‍ ജയില്‍ അധികൃതര്‍ അനുവദിച്ചിരുന്നു. ഓരോ ആഴ്ചയിലും ഓരോ അദ്ധ്യായം എന്ന രീതിയില്‍ ഭഗവദ്ഗീതിയിലെ 18 അധ്യായങ്ങളും ഇപ്രകാരം അദ്ദേഹം പ്രവചനങ്ങള്‍ക്ക് വിധേയമാക്കി. മറാത്തിയില്‍ തയ്യാറാക്കിയ ഈ പ്രഭാഷണങ്ങള്‍ ഭാരതത്തിലെ 17 ഭാഷകളിലും ഫ്രഞ്ച്, ജര്‍മ്മന്‍, ഭാഷകളിലും വിവര്‍ത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. വിശ്വമാനവികതയുടെ സ്വരൂപവും പ്രാധാന്യവും സവിസ്തരം വെളിവാക്കുന്ന പ്രവചനങ്ങളാണ് ഇതില്‍ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നത്. ലോകമേ തറവാട് എന്ന ആശയം കൂടി ഇതില്‍ നിഴലിക്കുന്നു.
സ്ത്രീ ശക്തി
    “സ്ത്രീ ശക്തി”അഥവാ സ്ത്രീ ശാക്തീകരണം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട മേഖലയായിരുന്നു. സ്ത്രീ സ്വാതന്ത്ര്യം ഉറപ്പാക്കാത്ത, സ്ത്രീയെ ബഹുമാനിക്കാത്ത ഒരു സമൂഹം ശാപഗ്രസ്ഥമാണെന്ന് അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചു. സാമൂഹിക പുരോഗതിയ്ക്ക് വിദ്യാഭ്യാസമുളള, ഉണര്‍ത്തെഴുന്നേറ്റ, പുരോഗമനാശയങ്ങള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്ന, അവകാശങ്ങളെപ്പറ്റിയും കടമകളെപ്പറ്റിയും ബോധമുള്ള സ്ത്രീ സമൂഹം ഉണ്ടാകേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത ബോധ്യപ്പെടുത്തുന്ന സമീപനമായിരുന്നു വിനോബാജിയുടേത്. ഇക്കാര്യത്തില്‍ തന്റെ ഗുരുവായ ഗാന്ധിജിയുടെ കാഴ്ചപ്പാടായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റേത്.
ബ്രഹ്മവിദ്യാമന്ദിര്‍
    അദ്ദേഹം സ്ഥാപിക്കുകയും 32 വര്‍ഷക്കാലം ഒരു താപസശ്രേഷ്ഠന്റെ മനശുദ്ധിയോടെ നേതൃത്വം നല്‍കിയ ബ്രഹ്മവിദ്യാ മന്ദിര്‍ സ്ത്രീ ശക്തി അഥവാ സത്രീ വിമോചനത്തിന്റെ പരിശീലന കേന്ദ്രമായിരുന്നു. അവിടെ നിന്നുയര്‍ന്ന സ്ത്രീ വിമോചനത്തിന്റെ പടകധ്വനികള്‍ രാഷ്ട്രീയ സാമൂഹിക അദ്ധ്യാത്മിക രംഗങ്ങളില്‍ കാര്യമായ സ്വാധീനം ചെലുത്തി എന്നത് വസ്തുത.
    അവിശ്വസനീയമായ തരത്തിലുള്ള ദിനചര്യയായിരുന്നു വിനോബാജിയുടേത്. പ്രഭാതത്തില്‍ രണ്ടരമണിയ്ക്ക് ഉണര്‍ന്നാല്‍ മൂന്ന് മണി വരെ ഗീതയിലെ വിശ്വരൂപ ദര്‍ശന വരികള്‍ ഉരുവിടും. അതിനുശേഷം റാന്തല്‍ വെളിച്ചത്തില്‍ പഠനം. നടന്നുകൊണ്ടും പ്രാര്‍ത്ഥനാവരികള്‍ ഉരുവിടുക പതിവായിരുന്നു. പ്രഭാതത്തോടെ മലയരികില്‍ സൂര്യനഭിമുഖമായി ധ്യാനം. ധ്യാനത്തിന്റെ അവസാനം സഹപ്രവര്‍ത്തകരോടൊപ്പം നടത്തം. ചോദ്യങ്ങള്‍ക്കുളള മറുപടി എന്നിവയും. വഴിയരികില്‍ മറ്റ് പ്രാര്‍ത്ഥനാ സഭകള്‍ ഉണ്ടെങ്കില്‍ അവയില്‍ പങ്കെടുക്കും. പത്തരമണിയ്്ക്ക് വിഷ്ണു സഹസ്രനാമം ചൊല്ലല്‍ തുടര്‍ന്ന് വിശ്രമം. തുടര്‍ന്ന് അനുനായികളുമായുള്ള ആശയവിനിമയവും ചര്‍ച്ചയും 6 മണിയ്്ക്ക് സന്ധ്യാവന്ദനവും പ്രാര്‍ത്ഥനയും തുടര്‍ന്ന്് തൈരും തേനും ചേര്‍ന്ന ആഹാരം. ഇതായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഒരു ദിവസം.
സര്‍വധര്‍മസമഭാവന
     ഇരിക്കുന്നിടത്ത് ഭാഗവതം, രാമായണം, ഭഗവദ്ഗീത, ഉപനിക്ഷത്ത്, വേദഗ്രന്ഥങ്ങള്‍, ബൈബിള്‍, ഖുര്‍:ആന്‍ തുടങ്ങിയ ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ എന്നിവ എപ്പോഴും ഉണ്ടാകും. ചര്‍ക്കയില്‍ നൂല്‍ നൂല്‍പ്പ് പ്രാര്‍ത്ഥനയെന്നോണം ഭക്തിപൂര്‍വ്വം ദിനവും നിര്‍വ്വഹിക്കാറുണ്ടായിരുന്നു. ബഹുഭാഷാ പണ്ഡിതനായിരുന്ന വിനോബജി എല്ലാ സംസ്‌കാരത്തോടും ഭാഷയോടും മത വിശ്വാസങ്ങളോടും തുല്യ ആദരവും ബഹുമാനവും പുലര്‍ത്തിയിരുന്നു.
    ആശ്രമ അന്തേവാസികള്‍ക്ക് ഊര്‍ജസ്വലത നല്‍കുകയെന്ന ലക്ഷ്യത്തോടായിരുന്നു വിനോബ പതിനൊന്നിന വ്രതങ്ങളെ ഛന്ദോബദ്ധമാക്കിയിട്ടുള്ളത് :
    “അഹിംസാസത്യമസ്‌തേയ
    ബ്രഹ്മചര്യമസംഗ്രഹ
    ശരീരശ്രമ അസ്വാദ
    സര്‍വ്വത്രഭയ വര്‍ജന
    ധര്‍മ്മധര്‍മ്മേ സമാനത്വ
    സ്വദേശീ സ്പര്‍ശഭാവന
    വിനമ്ര വ്രതാനിഷ്ഠാസേ
    യേ ഏകാദശ സേവ്യ ഹേ”
ചമ്പാരന്‍ കൊള്ളക്കാരെ സ്‌നേഹത്തോടെ കീഴടക്കുന്നു
    ഭാരത സമൂഹത്തേയും രാഷ്ട്രീയ നേതൃത്വത്തേയും ഏറെക്കാലം മുള്‍മുനയില്‍ നിര്‍ത്തുകയും ഭീതി ജനിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന മദ്ധ്യപ്രദേശിലെ ചമ്പാരണ്‍ കൊള്ളക്കാരെ ആയുധം വച്ച് കീഴടങ്ങുവാന്‍ വിനോബജിയുടെ നേതൃത്വത്തില്‍ നടന്ന ഐതിഹാസിക ശ്രമങ്ങള്‍ അഹിംസയുടെ, പ്രേമത്തിന്റെ, കാരുണ്യത്തിന്റെ സര്‍വ്വകാല വിജയമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.
    ഭാരത ഋഷിവര്യന്മാരുടെ പരമ്പരയില്‍ സ്ഥാനം പിടിച്ചു പറ്റിയ മഹര്‍ഷി വിനോബ എന്ന പേരില്‍ ആരാധകരാല്‍ ബഹുമാനിക്കപ്പെട്ടിരുന്ന വിനോബജി അന്ത്യകാലം ചെലവഴിച്ചത് പൗനാറിലെ ബ്രഹ്മവിദ്യാമന്ദിറില്‍ പഠനഗവേഷണ പരിശീലന പരിപാടികളില്‍ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചുകൊണ്ടായിരുന്നു. പ്രപഞ്ചത്തിലെ പൊതുവീഥികളെല്ലാം  ഇക്കാലത്ത് പൗനാറിലേക്ക് നയിക്കുന്ന ഒരു പ്രതീതി, ആധ്യാത്മിക, രാഷ്ട്രീയ, സാമൂഹിക ,ഇതരമേഖലകളിലുള്ള നേതാക്കന്മാരും മറ്റുള്ളവരും മാര്‍ഗ്ഗനിര്‍ദ്ദേശത്തിനും ഉപദേശത്തിനും അദ്ദേഹത്തെത്തേടിയെത്തിക്കൊണ്ടിരുന്നു ഇക്കാലത്ത്.
ബ്രഹ്മനിര്‍വാണം
    ക്രമേണ എല്ലാം ബ്രഹ്മത്തില്‍ സമര്‍പ്പിച്ച് പ്രാര്‍ത്ഥനയില്‍ മുഴുകി ഇഹലോകവാസം വെടിയുന്നതിനുള്ള ശ്രമത്തില്‍ അദ്ദേഹം ആഹാരവും മരുന്നും ഉപേക്ഷിച്ചു. ഈ ഭീഷ്മപ്രതിജ്ഞ രാഷ്ട്രത്തേയും രാഷ്ട്രനേതൃത്വത്തേയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ദശലക്ഷക്കണക്കിനുള്ള ആരാധകരേയും
ഞെട്ടിച്ചു.
    പ്രധാനമന്ത്രി ശ്രീമതി ഇന്ദിരാഗാന്ധി അദ്ദേഹത്തെ നേരിട്ട് കണ്ട് തീരുമാനത്തില്‍ നിന്ന് പിന്മാറാന്‍ അഭ്യര്‍ത്ഥിച്ചുവെങ്കിലും ആ യോഗി വര്യന്‍ തന്റെ തീരുമാനത്തില്‍ ഉറച്ച് നിന്നു. ആ ദീപം ബ്രഹ്മ നിര്‍വ്വാണത്തില്‍ വിലയിച്ചപ്പോള്‍ ഒരു യുഗവര്യന്റെ ഇഹലോകവാസത്തിന്റെ അന്ത്യമായി കണക്കാക്കാതെ ശാന്തിയുടെ, സമാധാനത്തിന്റെ, സഹകരണത്തില്‍ കൂടി എല്ലാവര്‍ക്കും നീതിയെന്ന സ്വപ്‌നം സാക്ഷാത്കരിക്കുവാന്‍ വേണ്ടി ഗ്രാമ ഗ്രാമാന്തരങ്ങളില്‍ ,പട്ടണങ്ങളില്‍ ,നഗരപ്രദേശങ്ങളില്‍ ,കാടുകളില്‍, ദശലക്ഷം മൈലുകള്‍ നടന്ന ആ പ്രേമസ്വരൂപന്റെ ,ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രിയശിഷ്യനായ വിനോബജിയുടെ നിലയ്ക്കാത്ത കാലടി ശബ്ദങ്ങള്‍ കാലം കാതോര്‍ത്ത് കൊണ്ടിരിക്കുന്നു.
   

Vinoba Bhave - the Spiritual heir to Gandhi

 Vinoba Bhave - the Spiritual heir to Gandhi

 

It was on 18 April 1951 the walking-saint Acharya  Vinoba Bhave received his first land gift while he was touring the Telengana region. This, he half jocularly described in a private chat much later, was as surprising as Gandhi’s announcement in 1940 nominating a little-known man like him in those days as ‘the first Individual Satyagrahi’ to  offer nonviolent resistance to  the British Raj and experiment how nonviolence could be used to turn the hearts of the rich to compassion and piety. It is history now how this unassuming but learned and dedicated man after independence skilfully broadened the base of nonviolence in the next four decades by undertaking what is now known as the "Bhoodan" (land gift) Movement, which earned him the name 'walking saint' who collected land for the landless. This ‘living Gandhi’, as he was seen by the whole of India   after the assassination of the Mahatma, rekindled the visions of a new social and political order along Gandhian lines and rose to the position of one of the great spiritual leaders and social reformers of modern India.In his humility he declared, “Iam a seeker,along one path only. The whole business of my life has been the search for nonviolence. Every activity I have started , every task I have taken in  hand, has been and still is a part of that search. The fact is that for a complete experiment in nonviolence one needs to be freed from the body. So long as I remain in the body, it is my disposition to keep my work free as far as possible from entanglement with institutions, with money, even with this body. That is my quest: to find out how nonviolence may be established in the life of society.”

     Vinoba Bhave, whom Indians identified as the spiritual heir to Gandhi, evoked in millions the image of Gandhi himself walking along the dusty Indian roads with his walking sticks. Vinoba also, like his mentor Gandhi, did not put on expensive clothes, rather he too wore only a loin cloth. The revolution he initiated bore astonishing results when he successfully persuaded people to part with their extra land to the landless--a revolution, the kind of which the world had not seen earlier. This walking saint who stood between a bloody communist takeover and Gandhian transition of nonviolent persuasion and social development opened up the immense possibilities of harnessing people's power for social change through adherence to mentor-disciple spirit.

In the true Gandhian passion Vinoba quietly prepared the blueprint of a new Gandhian tradition.He knew that Gandhi wanted the second stage of the freedom movement to begin since he considered what India achieved in 1947 was only political freedom, another freedom movement to achieve economic and social freedom  and justice was necessary.

The Sarvodaya (welfare of all) movement launched under the leadership of Vinoba Bhave was the realization of this Gandhian dream and it achieved commendable success at least in generating a feeling among the people of the immediate need for redistribution of land to the landless.

 That this Gandhi-disciple who  was able to move the hearts of tens of thousands of landlords all over India that they willingly donated over four million acres of land to be distributed to the landless speaks volumes of how nonviolence could work if it is conceived and implemented properly. This is an extraordinary development unprecedented anywhere in the history of the world and it is pointed out now that but for this development which led to a silent but effective revolution of sorts in the distribution of land and the various land reforms the government undertook after Independence, the democratic fabric of India would not have been what it is today. One of the reasons of this phenomenal success of the land gift movement initially is that it was led by a man of prismatic purity, almost a saint, untainted by any self-interest, desire for personal glory or pursuit of material gain.

His saintly approach to problems confronting his fellow human beings was marked with openness towards others' views. He always encouraged dialogue among the various schools of thought to which many of his followers belonged. He was not against scientific advancement in a way that many Gandhians were, but he was against people becoming slaves of technology. While he hailed Karl Marx as a great saint, he criticized the violence and coercive techniques adopted by the followers of Marx. His approach to nonviolence was characterized by a non-confrontational attitude in dealing with the issues.

He was a visionary detached of political approach to help the poor everywhere. The small revolution he preached and helped was not aimed at immediate success but on the conviction that it was right and bound to succeed, provided those involved in that mustered individual courage and conviction. It is pointed out that he was guided by the spirit of ‘detached action' and was not interested in the results but in the performance of selfless service. His nonviolence was characterized by a genuine spirituality. He rose to become a symbol of a religiously disciplined life that demonstrated that an ascetic did not have to reiterate the virtue of living in isolation but could work among the masses to adopt them and guide them to right path of self-discovery. Like Gandhi he tried to spiritualize politics, economics, science and religion. Bertrand Russell described his life as "a true symbol of the role of consciousness in human affairs".

Gandhi's assassination in 1948 marked the end of the Gandhian era in Indian politics. India had achieved political freedom amidst the agony and tragic developments following the vivisection of the country into India and Pakistan. The two-way migration of several millions of people inflicted deep wounds, which Gandhi tried to heal with partial success. The finest moment of the success of the Mahatma was when he was able to put an end to the communal flare up in the Bengal region with his historic visit and stay in the trouble-torn areas and persuaded people to behave like human beings. As the departing Governor General, Lord Mountbatten said what several hundred thousand British or Indian soldiers could not achieve, Gandhi-the "one-man boundry force" could achieve with his presence.

Delhi which was burning with communal passion became calm when Gandhi undertook a fast. Martyrdom on the very grounds where he used to pray was his final contribution to peace and harmony between people and it is history how over the blood of the Mahatma the Indians composed their differences of opinion.

The Bhoodan Yagna (land gift), which Vinoba started is one of the revolutionary steps undertaken to persuade several thousand land owners to willingly part with their land and give them to the landless and was a unique move till then unheard of in human history. That too, by a man who never wielded any power except his moral influence over the people. For more than thirteen years this saint traveled on foot throughout the length and breadth of the country spreading the message of love and compassion. He covered a distance of over 58,400 kilometers and collected 4.4 million acres of land as gifts for the landless, He also received 1.6 lakh villages as gramdan (village gift). In a land of grinding poverty and where millions do not have an inch of land of their own to pitch a roof over their heads, Vinoba's achievement was nothing short of a miracle.

Vinoba Bhave's work among the dreaded Chambal dacoits and the final surrender of arms by the dacoits is also of great significance in contemporary India. The significance of his mission of love and compassion which is eventually forced the dreaded dacoits who have been challenging the might of the State for decades was probably only partially understood by his countrymen. It was a victory of the highest order and which can probably be compared only to the victories of the Mahatma. It was similar to the victory Gandhi achieved in Noakhali.

 The Acharya, as he was respectfully addressed by his followers, besides practising Gandhian ideas provided a strong theoretical basis to them. He offered a new philosophical interpretation to both Gandhian nonviolence and Satyagraha. Bhoodan (land gift) Movement, Shanti Sena (Peace Army), Acharya Kul (family of teachers), Lok Shakti (people's power), Stree Shakti (women power), self-dependent khadi, efforts to synthesize science and spirituality, jeeven dan (dedication of life in service of others), Jai Jagat (worl4 outlook), emphasis on Vasudhaiva Kutumbakam (global human family) are some of the outstanding initiatives where Vinoba Bhave made significant contributions.

 He was an ardent interpreter of Gandhian vision of a nonviolent society through daring readjustment in humanity's outlook as well as willingness to share our excess wealth with those less privileged and hapless brethren.Gandhi and Vinoba complemented each other in the sense that the numerous activities Gandhi understood were described to be experiments with truth and nonviolence. Vinoba after Gandhi through his three-decades-long crisis-crossing of the country, appealed to his countrymen to part with excess land for the landless and he was in true Gandhian spirit extending the frontiers of nonviolence and was trying to bring nonviolence into both the lives of the giver of land and the prospective recipient.

The idea for setting up an Army of Peace-loving citizens (Shanti Sena) who will replace army and police someday was a Gandhian dream and he had spelt out the details of the proposed "Shanti Sena", but he could not put them into practice because of the tragic and unexpected developments following the partition of the country. The last two years of Gandhi marked a period of hectic and highly motivated activities to promote peace and goodwill among the warring sections of the Indian community. His daring journey to Noakhali - at that time described to be a veritable 'jaws of death', cauldron of communal venom, scene of brutality and murder on a large scale - that too barefooted defying all threats to life was an act of great courage and the message of harmony and confidence. What the Indian Army consisting of hundreds of thousands of soldiers failed to achieve, Gandhi was able to do. This almost miraculous achievement of Gandhi was described by the then Viceroy of India, Lord Mountbatten, "One Man Boundary Force". The Shanti Sena of Gandhi's conception was in action through Gandhi himself, demonstrating the infinite possibilities of this revolutionary idea. Vinoba Bhave gave concrete shape to the Gandhian ideal and integrated it with the land-gift movement-another nonviolent revolution. Who can ignore the contemporary relevance of what Vinoba said, “Air and water belong to all...Land should be shared in common as well”?  Vinoba demonstrated human capacity to  involve the masses through innovative socially beneficial programmes. He demonstrated convingly how each one can be a partner in the  great yajna of nation-building along Gandhian lines.He undoubtedly led a unique and revolutionary movement.It might be too early to assess the reasons of its perceived failure.To put the blame on Vinoba will also expose our inability to assess history.

Gandhi & Ambedkar : the messiahs of the downtrodden

Dr.B.R.Ambedkar is 125. To those who cherish democratic values and who are proud of Indian nationhood and the values associated with it should thank Dr.B.R.Ambedkar who is admired as the architect of Indian Constitution. How does the nation remember him today despite his great and matchless contribution? His erudition, great intellect and uncompromising efforts to lift millions of depressed classes of men and women whose life and social status were determined and controlled by a heartless orthodoxy which refused to recognize their worth as human beings are all forgotten because of the thoughtless and sectarian act of hijacking his legacy and making it ‘exclusive’ .

 Unfortunately this led to a needless development of both Gandhi’s heroic efforts to educate the countrymen on the imperative need to mend their ways and dismantle the inhuman practice of ‘untouchability’ in India and  Dr.Ambedkar’s  fiery strivings gradually getting enmeshed in unnecessary controversies, mostly raised and sustained by the followers of Dr.Ambedkar who are convinced that their agenda of survival will be best served by promoting politics of hate and distrust. The 125^th  birth anniversary period should therefore be, an occasion for the nation to ask whether the nation has been fair to Dr.Ambedkar as one of its all time heroes? If the answer is in the negative where have we erred?

Dr.Ambedkar once succinctly said “I knew that I was an untouchable, and that untouchables were subjected to certain indignities and discriminations. For instance, I knew that in the school I could not sit in the midst of my classmates according to my rank (in class performance), but that I was to sit in a corner by myself”.

The centenary of Dr.Ambedkar was observed 25 years ago  with a lot of fanfare by two Central Governments and in spite of a few centers of studies and research, new Universities and institutes coming up and a series of books were written, I am afraid, substantially very little had happened in the attitude of scholars and educated Indians, political classes in the understanding of  the basic issues for the amelioration which this great man fought all through his life.

The focus of mostly of the numerous national and international conferences, seminars, discussions and analytical sessions that were held during that period was on the Gandhi-Ambedkar controversy, the Poona Pact, how Gandhi outwitted Dr.Ambedkar etc. while the substantive issues received only peripheral attention.  Instead of the occasion becoming a national initiative to highlight his contribution to cleanse the orthodoxy and the lingering prejudices which by and large determine in a big way  the attitude of the generation that follows, what generated during this period was unnecessary dust of controversies out of probably a wrong reading of history.

I had a personal experience which gave me a glimpse of the manner in which how the disciples and supporters of great leaders refuse to go beyond perhaps what they were tutored. This happened during the centenary of Dr.Ambedkar’s birth and on the occasion of the Government of India’s conferment of Bharat Ratna to Dr.Ambedkar. I was working in Gandhi Smriti and Darsan Samiti in New Delhi as its Director in those days. We thought that Smt.Savita Ambedkar who was in Delhi to receive the award posthumously should be invited to the Gandhi Smriti as a gesture to express our deep respect and regards to Dr.Ambedkar.  We contacted her and she was very happy and readily agreed to visit Gandhi’s  Balidan Sthal (The spot where Gandhi was assassinated) and  join a commemorative prayer. Consequently we made all arrangements but next day morning we had a message from her that she would not be able to accede to our request.  This happened despite the fact that Gandhi Smriti was on her way and she continued to stay in Delhi two or three more days. Our contacts in her entourage gave us the impression later that she was advised by someone in her party to keep away from the Gandhians.

            Let it be remembered that no great man or woman of history was above criticism and Gandhi too had his share. It might be interesting to ask why is it that while all the critics and dissenters of Gandhi who too were tall and important in their times either have now faded into the dim pages or history or have been consigned to the dustbins of political expediency, Gandhi continues to inspire even those in the far away continents and his relevance is being increasingly examined all over the world.

            All available trends from different parts of the world today indicate that humanity caught in the web of material, cultural and consumerist quagmire is examining seriously the Gandhian options as a way out. There is a void and no other philosophy or way of life is believed to have at the moment the inbuilt capacity to sustain not only the aspirations of our times but also take humankind further as a variable alternative to meet the requirements of some of the vexed problems humanity is confronted with.

            There is nothing wrong at this juncture if a section of Gandhi’s own countrymen raise a controversy of his alleged failure in certain areas. Nobody is infallible, not even the greatest. Examination and re-examination of the relevance and the role men and women who lived before them is the right of succeeding generations and what matters is the honesty with which such exercise is undertaken. As Gandhi said again and again, fearlessness is the first pre-requisite of courage and cowards can never be moral.

             And in a democracy like India where when political leaderships run out of creative ideas to sustain their influence on the masses, it is quite understandable that they look for issues both existent and non-existent. They tend to look for the most emotive and sensitive issues which they think will evoke desire emotional response in the people. They may not be worried about the possible division their action might generate by doing so among people. In the absence of any creative programmes based on the genuine needs of the people who need to be offered genuine alternatives, short sighted and small time politicians, social activists invoke names of leaders, religions, caste, language and other emotional issues to whip up hatred between people. They have every right to interpret history but what they forget is that distorted versions of history will only help generate ill-will and disharmony among people.

Dr. Ambedkar too viewed Gandhi’s efforts with suspicions. But one should try to understand Dr Ambedkar’s perception of the whole situation rather than looking at it critically or dismissing it lightly. Dr Ambedkar who himself was a victim of the inhuman practice of untouchability was naturally hurt. He was a rebel and his attack on the evil system was as fierce as anybody else’s., if not more ferocious.

But to argue today that the honest difference of opinion that developed between Gandhi and Ambedkar on this question from a purely political point of view and to deny Gandhi the importance of what he has done is not fair and to equate Gandhi with Dr Ambedkar or try to put Dr Ambedkar above or below Gandhi is not fair. They were two great pillars and any comparison would only reflect our incapacity to understand the depth and extent of the impact they left on society.

Winston Churchill who called Gandhi almost in a contemptuous tone, the ‘Half-naked Fakir’, appreciated Gandhi’s great anti-untouchability campaign in 1932-34. Churchill is on record as having told G.D Birla on August 9, 1934 that Gandhi had “gone up high in his esteem” since he stood for the 50 million untouchables or India.

Even Gandhi’s left-wing colleague, Subhash Chandra Bose, who disagreed with Gandhi violently on the means he had been adopting, saw in Gandhi’s crusade against untouchability “permanent and far-reaching effect in rousing the conscience of the Hindu community”.

As Hiren Mukherjee , the communist leader pointed out, “Gandhi was undoubtedly one of the great social reformers of history. He could not ‘abolish’ untouchability thought the Constitution of India today avers, with a fine indifference to fact that it has been abolished. But the jolt which Gandhi pre-eminently gave to that age old infamy produced cracks and fissures which produced also doom”.

Even today, unfortunately though we can take pride in the fact that the situation has improved considerably, can we satisfy ourselves with the wishful thinking that this serious blot is getting erased out of our social system?

 To quote Gandhi when he poured out his anguish would not be out of place here. “I do want to be reborn as an untouchable, so that I may share their sorrows, sufferings, and the affronts leveled at them, in order that I may endeavour to free myself and them from the miserable condition. I therefore pray that if I should be born again, I should do so not as a Brahmin, Kshatriya, Vaishya or Shudra but as an Atishutra”.

What Jagjivan Ram said while evaluating Gandhi’s role in the removal of untouchability and about the responsibilities of all of us in rooting out this malady is worth remembering: “Gandhi did not succeed in bringing about a radical change in the Hindu Social order which has influenced the Islamic and Christian order also. He did not aspire to work for it. But he did put untouchables on the road to emancipation of the Hindu-mind, which alone will herald the new order and must necessarily be a long-drawn and painful process. . .”

It is generally said that scribes, disgruntled politicians and researchers are known to have a penchant for raking up trivial issues and blowing them up out of proportion and each of this category puts forward very spirited and what they believe convincing arguments in their defense. And very often truth becomes the casualty in the cross fire which will naturally follow these attempts. As one of the characters in Shakespeare says, “some people are born great, some achieve greatness, while some have greatness thrust upon them”, there are people, who perfect the art of iconoclasm as their main ammunition to remain in politics or in public discussion in order to carve out a constituency. The desperate efforts of those people very often die down with a whimper, hence most people countenance their efforts only with amused delight, some with disdain, while quite a few ignore these efforts with the contempt they deserve. To them these efforts are no more than the spasmodic and kneejerk reactions of persons whose sole investment in public life is their ability to remain provocative beyond reason. And it becomes practically impossible for even the most matured person who cannot be tempted to join issue with these men or women to remain silent. When historical facts are twisted , statements misquoted and distorted and to suit one’s convenience, it raises the basic question: where do we go from here?

And it appears even in our media, be it print or electronic, those people who indulge in these exercises, steal the limelight.

To charge Gandhi as having used Satyagraha ‘for everything and against everybody’ and ‘who will not practice it’, to say the least, was unfair and against all historical records we have today. Even the bitterest critics of Gandhi could not fail to see the rationale behind every Satyagraha Gandhi initiated from his South African days.

Satyagraha was a sacred weapon for him to realise God, to achieve social justice, to root out evil practice, to create awareness, to fight racial discrimination and finally to end oppression. Ambdekar, one of the finest brains we have in recent times, could not deny the basic fact that the Satyagraha of Gandhi released energy of unimaginable magnitude which indirectly helped Ambedkar also in carrying forward his fight for social justice.

A closer scrutiny of the situation in the thirties and forties of last century in India would show that the Dalit Movement was built on the foundations laid by Gandhi and Ambedkar, in two different ways. And again, satyagraha was only one of the many weapons in Gandhi’s armoury and he used it with astonishing success, particularly in rousing the conscience of the forces he was fighting.

Having said this, It cannot be forgotten that Gandhi and Ambedkar adopted different strategies in their crusade. No one can deny the fact that the onslaught of Gandhi on the age-old practice of untouchability was sincere, and as typical of Gandhi, he did not say anything which he did not practice. Ambedkar questions: ‘Do they regard Mr. Gandhi as honest and sincere?’ He himself answers, ‘. . .they do not regard Mr. Gandhi as honest and sincere’. If this is so, how could Gandhi be held responsible for this? It should be as well due to the misinformation campaign orchestrated against Gandhi by those who were trying to provide the Indian Society and create anarchy before they left India. The role played by the camp-followers of the British in this calumny also has to be borne in mind.

Some leaders go to the extent of calling Gandhi “a hypocrite, just fooling innocent people”. It appears that they function and allow themselves to be carried away by prejudices and emotion when they make this sweeping statement. The question that would naturally come to anyone’s mind is what is all this about? If the idea is to strengthen the base of Ambedkarvad then why not it be on the basis of the sound philosophy and extremely important work of Dr.Ambedkar. Both of them had their distinct mission, and their idiom and styles of articulation were also different.

The major differences one may notice in their approach was when it came to the question of the Depressed Classes  Ambedkar was uncompromising and he was impatient about the slow progress in the dismantling of untouchability. His demand for separate electorate, separate area for the depressed classes were all part of his programme, whereas Gandhi was trying to play the role of an integrator who believed that any more class division of Indian society was harmful to the health of the nation.

 While Gandhi was not quite happy with the slow progress in the removal of untouchability, he was convinced that the national debate he had initiated, the various steps that he himself supervised, the tours he undertook, his speeches, his writings, the devotion with which several thousand of his followers all over India plunged into the Harijan campaign, the temple entry satyagraha, opening of schools, digging of common wells, inter-dining, inter-caste marriage and many other programmes helped in generating awareness and putting pressure on the forces of status quo and gradually these steps assumed the shape of a mighty wave which kept on lashing at the shores and citadels of orthodoxy.

Both Gandhi and Ambedkar have become part of our heritage and their contributions are no mean, and any attempt to slight their memory and dishonor them by any section has to be discouraged. They do not belong to any particular group or section and any attempt to hijack their existence should be discouraged. We should be able to see through the games self-appointed champions who whip up either Gandhi-baiting or Ambedkar-baiting periodically.

Instead of indulging in polemics we should encourage people to look at the profound significance of what Gandhi and Ambedkar did to the national awakening and subsequent societal transformation.

One of the most disquieting developments in the Indian social and political scenario in the last three  decades is the emergence of religion and caste as potential vote banks. In the mad rush for political supremacy, instead of working for the removal of several of the age old inequities and dehumanizing practices like caste and untouchability people are encouraged to fight among themselves on flimsy reasons and imaginary or contrived past events excavated from what they want us to believe history . Mutual acrimony and denigration of leaders of the past have become the chief modes in this game of one- upmanship.

            Regrettably, whatever they may espouse, all those who are promoting this dangerous game seem to have forgotten the simple truth that by denigrating national leaders for whatever they believe right they only expose their ignorance of history.

            While no sensible person could feel happy about the tardy progress India has made to undo the injustice done to a sizeable segment of its population for generation in the name of casteism, attempts to denigrate any particular leader, and least of all to denigrate Mahatma Gandhi, by unleashing a mischievous propaganda that he was not interested in doing away with the practice  of untouchability  is unfair and against all historical facts. The argument that Gandhi’s concern for the untouchables  was only skin-deep also will only indicate how hypocritical these self-appointed messiahs of social justice who propagate such distorted versions of history are. Instead  of indulging in polemics we should encourage people to look at the profound significance of what Gandhi and Ambedkar did to the national awakening and subsequent societal transformation.

Gandhi and Ambedkar

ഭാരതം കണ്ടിട്ടുള്ളതില്‍ വച്ച് ഏറ്റവും വലിയ സാമൂഹിക വിപ്ലവകാരിയും ചിന്തകനും, ഭരണഘടനാ ശില്‍പ്പിയും എന്ന നിലയില്‍ ശ്രദ്ധേയമായ സ്ഥാനവും ആദരവും നേടിയെടുത്ത ഡോ.അംബേദ്ക്കറിന്റെ 125-ാം ജ•ദിനവേളയില്‍ സാമൂഹിക നീതി ഉറപ്പാക്കുന്നതില്‍ അദ്ദേഹവും  രാഷ്ട്രപിതാവ് മഹാത്മാഗാന്ധിയും സ്വീകരിച്ച വ്യത്യസ്ത സമീപനങ്ങളിലൂടെയും കാഴ്ചപ്പാടുകളിലൂടെയും കണ്ണോടിക്കുന്നത് ഉചിതമായിരിക്കും.
രണ്ടുപേര്‍ക്കും അവരുടേതായ ദൗത്യം ഉണ്ടായിരുന്നു. അവരുടെ പ്രവര്‍ത്തനശൈലി വ്യത്യസ്ഥവുമായിരുന്നു. അധഃസ്ഥിതരുടെ പ്രശ്‌നങ്ങളില്‍ അയിത്തം ഇല്ലാതാക്കുന്നതില്‍  ഇരുവര്‍ക്കും ഭിന്നമായ സമീപനമായിരുന്നു ഉണ്ടായിരുന്നത്. അയിത്തത്തിനെതിരെയുള്ള പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളില്‍ കാണുന്ന മാന്ദ്യതയില്‍ അംബേദ്ക്കര്‍ അക്ഷമനായിരുന്നു. അധഃസ്ഥിതവിഭാഗത്തിന് പ്രത്യേക വോട്ടര്‍ പട്ടികയും പ്രത്യേകപ്രദേശവും അംബ്‌ദേക്കര്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടു. അയിത്തം ഇല്ലാതാക്കുന്നതില്‍ മാന്ദ്യതയില്‍ ഗാന്ധിജിക്കും സന്തോഷമില്ലായിരുന്നു. അദ്ദേഹം തുടങ്ങിവച്ച ദേശീയചര്‍ച്ചകളും നല്‍കിയ സന്ദേശങ്ങളും പ്രഭാഷണങ്ങളും കത്തിടപാടുകളും ഭാരതം മുഴുവന്‍ അനുയായികള്‍ ഹരിജനങ്ങള്‍ക്കുവേണ്ടി നടത്തിയ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളും ക്ഷേത്രപ്രവേശനത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള സത്യാഗ്രഹവും സ്‌കൂളുകള്‍ സ്ഥാപിച്ചതും പൊതുകിണറുകള്‍ കുഴിച്ചതും പന്തിഭോജനവും മിശ്രവിവാഹങ്ങളും മറ്റനേകം പരിപാടികളും അവബോധം സൃഷ്ടിക്കുന്നതിന് സഹായകമായി.

കഴിഞ്ഞ രണ്ടു ദശാബ്ദത്തിനിടയില്‍ ഇന്ത്യയിലെ സാമൂഹ്യരാഷ്ട്രീയ ചക്രവാളത്തില്‍ ജാതിയും മതവും വോട്ടുബാങ്കിന് അവശ്യ ഘടകങ്ങളായി മാറിയിരിക്കുന്നു. അധികാരത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ഭ്രാന്തന്‍ ആവേശത്തിനിടയില്‍ തീണ്ടല്‍, തൊടീല്‍ തുടങ്ങിയ പഴക്കമേറിയ അനാചാരങ്ങള്‍ സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും തുടച്ചുനീക്കുന്നതിനു പകരം നേതാക്കള്‍ രാഷ്ട്രീയമായി ചേരിതിരിഞ്ഞ് പോരാടുന്നതാണ് കാണാന്‍ കഴിയുന്നത്. വിദ്വേഷപൂര്‍ണമായ കക്ഷി മത്സരമാണ് ഇതിനൊക്കെ കാരണം. അപകടം നിറഞ്ഞ ഈ രാഷ്ട്രീയക്കളിയില്‍ അവര്‍ സ്വയം പരാജിതരാകുകയാണെന്നും ഇത് ചരിത്രത്തോടു കാണിക്കുന്ന ഏറ്റവും വലിയ വഞ്ചനയാണെന്നും മനസ്സിലാക്കുന്നില്ല. ജാതിയുടേ പേരില്‍ ജനസംഖ്യയില്‍ ഒരു വിഭാഗത്തോടു അനീതി കാണിക്കുന്നത് ശരിയല്ല. അയിത്തം തുടങ്ങിയ തി•കളെ ഇല്ലാതാക്കാന്‍ ഗാന്ധിജി താത്പര്യം കാണിച്ചില്ലെന്ന വ്യാജമായ പ്രചരണം പലരും നടത്തുന്നുണ്ട്. എന്നാല്‍ യാഥാര്‍ഥ്യമോ? ഇന്ത്യയിലെ സാമൂഹ്യപ്രസ്ഥാങ്ങളുടെ ചരിത്രത്തില്‍ ആദ്യമായി ഗാന്ധിജിയാണ് അയിത്തത്തിനെതിരെ ശക്തമായ പ്രസ്ഥാനം ആരംഭിച്ചത്. അയിത്തത്തെ വേരോടെ പിഴുതെറിയുന്നതിന് ഒരു പദ്ധതി ആവിഷ്‌ക്കരിച്ച ആധുനിക നേതാവാണ് ഗാന്ധിജി എന്നുള്ളതിന് ചരിത്രം സാക്ഷിയാണ്.
    പാശ്ചാത്യരാജ്യങ്ങളില്‍ നിറത്തിന്റെയും വര്‍ഗത്തിന്റെയും പേരില്‍ അയിത്തമുണ്ടായതുപോലെ ഇന്ത്യയില്‍ ജനനം കൊണ്ട് ഒരു വിഭാഗത്തിന് മറ്റൊരു വിഭാഗത്തിന്റെ മേലുണ്ടായ അവജ്ഞയാണ് അയിത്തമുണ്ടാകാന്‍ കാരണം. നൂറ്റാണ്ടുകളായി മതങ്ങള്‍ ഇതിന് ശക്തി പകര്‍ന്നു. ഈ അനാചാരത്തെ ചിന്തക•ാരും പരിഷ്‌ക്കര്‍ത്താക്കളും മതനേതാക്കളും സന്യാസിമാരും എതിര്‍ത്തെങ്കിലും ഈ അനാചാരം ക്രമേണ ഹിന്ദു സമൂഹത്തെ മുഴുവന്‍ ബാധിച്ചു. അയിത്തം എന്ന പിശാച് നാള്‍ക്കുനാള്‍ യാഥാസ്ഥിതികരുടെ പിന്തുണയാല്‍ അതിന്റെ ശക്തി വര്‍ധിപ്പിച്ചു.
    മതം ഇതിന് അനുമതി നല്‍കിയിട്ടുണ്ടെന്ന കാര്യം ഗവേഷണദൃഷ്ട്യാ തെറ്റാണെന്ന് തെളിയിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. യാഥാസ്ഥിതികരുടെ പ്രേരണയ്ക്ക് വശംവദമായി സമൂഹത്തിലുണ്ടായ അനീതിക്ക് ഏറ്റവും നല്ല ഉദാഹരണമാണ് ഇത്. വര്‍ഷങ്ങളായുള്ള പരിശീലനം സാമൂഹ്യവിദ്വേഷത്തിനും ശിഥിലചിന്തകള്‍ക്കും കാരണമായിട്ടുണ്ട്. ജാതിരഹിത, വര്‍ഗരഹിത സമൂഹം സൃഷ്ടിക്കുന്നതിന് സാമൂഹ്യപരിഷ്‌ക്കര്‍ത്താക്കള്‍ ശ്രമിച്ചുകൊണ്ടിരുക്കയാണ്.
    അയിത്തം ഹിന്ദുമതത്തിന്റെ കളങ്കമായി മഹാത്മാഗാന്ധി കണ്ടു. കുട്ടിക്കാലത്തുതന്നെ ഇതിനെതിരായി ചിന്തിച്ചിരുന്നു. ഇന്ത്യന്‍ സമൂഹത്തില്‍ അസമത്വചിന്തകള്‍ ഉളവാക്കുന്ന അനേകം ആചാരങ്ങളെ വെറുത്തിരുന്നുവെന്ന് അദ്ദേഹം ആത്മകഥയില്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഹിന്ദുമതം അയിത്തം അനുവദിച്ചിരുന്നു. അതിന്റെ ഫലമായി അനേകം പേര്‍ സമൂഹത്തിന്റെ താണതലത്തില്‍ ജീവിക്കുന്നുവെന്നറിഞ്ഞപ്പോള്‍ ഗാന്ധിജി വളരെ ദു:ഖിച്ചു.
ഗാന്ധിജി പറഞ്ഞു: ഹിന്ദുമതത്തിന്റെ കളങ്കമായി ഞാന്‍ അയിത്തത്തെ കാണുന്നു. ദക്ഷിണാഫ്രിക്കയിലെ സത്യഗ്രഹ സമരത്തിലാണ് എനിക്ക് ഇത് കൂടുതലായി അനുഭവപ്പെട്ടത്. ഞാന്‍ ഒരിക്കല്‍ നിരീശ്വരവാദി ആയിരുന്നു എന്നതല്ല അതിനുകാരണം. ചില ആളുകള്‍ ചിന്തിക്കുന്നതുപോലെ ക്രിസ്തുമത സാഹിത്യം പഠിച്ചതുകൊണ്ടുമല്ല. ഈ അഭിപ്രായം പുറപ്പെടുവിക്കുന്ന സമയത്ത് എനിക്ക് ബൈബിളുമായോ ക്രിസ്ത്യാനികളുമായോ ബന്ധമുണ്ടായിരുന്നില്ല. ഹിന്ദുവേദങ്ങള്‍ പഠിച്ചപ്പോള്‍ മനുഷ്യന്‍ തൊട്ടുകൂടാത്തവനും തീണ്ടികൂടാത്തവനുമാണെന്ന് ഒരിടത്തും പറയുന്നില്ലെന്ന് ഗാന്ധിജി മനസ്സിലാക്കി.  ആത്മാവിന്റെ മാര്‍ഗ്ഗദര്‍ശകനായി അദ്ദേഹം കണക്കാക്കിയിരുന്ന ഭഗവത്ഗീത പോലും ചണ്ഡാളന്‍ ബ്രാഹ്മണന് താഴെയാണെന്ന രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടല്ല.
സാമൂഹ്യരംഗത്ത് പരിവര്‍ത്തനമുണ്ടാകാതെ സ്വാതന്ത്ര്യം കിട്ടിയതുകൊണ്ടുമാത്രം പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ക്ക് പരിഹാരമാകുകയില്ലെന്ന് അദ്ദേഹം കണ്ടു. 1920-ല്‍ യംങ് ഇന്‍ഡ്യയില്‍ ഗാന്ധിജി എഴുതി- ഹിന്ദുക്കള്‍ അയിത്തം എന്ന പാപത്തില്‍ നിന്നും മുക്തരായില്ലെങ്കില്‍ 100 വര്‍ഷമായാലും നമുക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യം കിട്ടുകയില്ല. അതുപോലെ ഹിന്ദുമുസ്ലീം ഐക്യത്തിലൂടെ മാത്രമേ സ്വാതന്ത്ര്യം പ്രാപ്യമാകുകയുളളൂ.
നിര്‍ബന്ധിച്ചോ നിയമം മൂലമോ അയിത്തം മാറ്റാന്‍ കഴിയുകയില്ലെന്ന് ഗാന്ധിജിക്ക് അറിയാമായിരുന്നു. അയിത്തത്തെ ദൈവത്തോട് കാണിക്കുന്ന അപരാധമായി കണക്കാക്കിയാല്‍ മാത്രമേ സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും ഈ തി• തുടച്ചു നീക്കാന്‍ സാധിക്കുകയുളളൂ. ഇതിന് കാരണക്കാരായവര്‍ സ്വയം ലജ്ജിക്കുകയും വേണം. യാഥാസ്ഥിതിക ഹിന്ദുക്കളോട് ഇത്തരം ചിന്തകള്‍ മനസ്സില്‍ നിന്ന് നീക്കം ചെയ്ത് മനസ്സിനെ പവിത്രമാക്കാന്‍ ഗാന്ധിജി അഭ്യര്‍ത്ഥിക്കുന്നു.
ഇന്ത്യയുടെ അടിമത്തത്തിനു കാരണം ബ്രിട്ടന്റെ സാമ്രാജ്യത്വ മോഹമാണെന്ന് ഗാന്ധിജി മനസ്സിലാക്കിയിരുന്നു. നമ്മുടെ ഇന്നത്തെ പതനത്തിന് അനേകം കാരണങ്ങളുണ്ടെന്ന് ഗാന്ധിജി വേദനയോടെ മനസ്സിലാക്കിയിരുന്നു. പാവപ്പെട്ട അയിത്തജാതിക്കാരുടെ ജീവിതവും മറ്റു മനുഷ്യര്‍ അവരോട് കാണിക്കുന്ന ക്രൂരതകളും ഗാന്ധിജി കണ്ടിരുന്നു.
അയിത്തം മനുഷ്യന്റെ അന്തസ്സിനെ ഇല്ലാതാക്കുന്നുവെന്ന് ഗാന്ധിജി മനസ്സിലാക്കി. അനേകം സാമ്പത്തിക പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ക്കും ഇത് കാരണമാകുന്നു. സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും ഒറ്റപ്പെട്ട അവര്‍ പട്ടണങ്ങളിലെയും ഗ്രാമങ്ങളിലെയും അഴുക്കു നിറഞ്ഞ ചേരിപ്രദേശങ്ങളിലാണ് താമസിക്കുന്നത്. മാത്രമല്ല തങ്ങള്‍ ആരാധിക്കുന്ന ദൈവത്തെപ്പോലും അയിത്തജാതിക്കാര്‍ ആരാധിക്കാന്‍ പാടില്ലെന്നാണ് യാഥാസ്ഥിതിക ഹിന്ദുക്കളുടെ നിലപാട്. ഹിന്ദുക്ഷേത്രങ്ങളിലും പൊതുസ്ഥാപനങ്ങളിലും ഹോസ്റ്റലുകളിലും അവര്‍ക്ക് പ്രവേശനം നിഷേധിച്ചിരുന്നു.
അയിത്തോച്ചോടനത്തിലൂടെ ഹരിജനങ്ങളുടെ ഉന്നമനത്തിനു വേണ്ടി ക്രിയാത്മകപരിപാടികള്‍ ആസൂത്രണം ചെയ്യണമെന്ന് സര്‍ക്കാരിനോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു. അദ്ദേഹം ഹരിജനങ്ങളെ മാത്രം ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ചുകൊണ്ട് വിനോദയാത്രകള്‍ സംഘടിപ്പിക്കുകയും സ്വന്തം ജീവനെ തൃണവല്‍ഗണിച്ചുകൊണ്ട് പ്രശ്‌നപരിഹാരത്തിനു വേണ്ടി നീണ്ട ഉപവാസം അനുഷ്ഠിക്കുകയും ചെയ്തു.
    1933-ല്‍ ഗാന്ധിജി തന്റെ എല്ലാ രാഷ്ട്രീയ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളും തല്‍ക്കാലത്തേക്ക് നിര്‍ത്തിവച്ചിട്ട് ഹരിജന സേവനത്തില്‍ മുഴുകി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും അടുത്ത സുഹൃത്തുക്കള്‍ പോലും ഇതിനെതിരെ പ്രതിഷേധമുയര്‍ത്തി. അദ്ദേഹം യാത്രയ്ക്കിടയില്‍ അനേകം സമ്മേളനങ്ങളില്‍ ഹരിജനങ്ങളുടെ ഉന്നമനത്തിനുവേണ്ടി പ്രവര്‍ത്തിക്കാന്‍ ഹിന്ദുക്കളെ ആഹ്വാനം ചെയ്തു. ജ•ം കൊണ്ട് അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ഉച്ചനീചത്വത്തെ അദ്ദേഹം കണക്കിന് കളിയാക്കി. എല്ലാ പൊതു ക്ഷേത്രങ്ങളും ഹരിജനങ്ങള്‍ക്ക് തുറന്നു കൊടുക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹം ആവശ്യപ്പെട്ടു. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു- സന്യാസിമാര്‍ക്കുള്ളതല്ല പാപികള്‍ക്കുള്ളതാണ് ക്ഷേത്രം. പാപമില്ലാത്ത മനുഷ്യര്‍ ആരാണെമന്ന് ആര്‍ക്കെങ്കിലും വിധിയെഴുതാന്‍ കഴിയുമോ?
അയിത്തത്തിനെതിരായ പ്രചരണത്തിനിടയില്‍ മനുഷ്യത്വരഹിതമായ തി•യുടെ വിവിധ വശങ്ങളെ ഗാന്ധിജി ശക്തിയായി വിമര്‍ശിച്ചു. അയിത്തത്തിന്റെ ദൂഷ്യവശങ്ങളിലേക്കാണ് ഗാന്ധിജി ഹിന്ദുക്കളുടെ ശ്രദ്ധ തിരിച്ചുവിട്ടത്.
അദ്ദേഹം ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചു: അയിത്തം ഇല്ലാതാക്കുക എന്നു പറഞ്ഞാല്‍ ഹിന്ദുമതത്തോട് കാണിക്കുന്ന പ്രായശ്ചിത്തമായിരിക്കും. ഉയര്‍ന്ന ജാതിക്കാരെന്ന് അഭിമാനിക്കുന്നവര്‍ക്കാണ് ഇന്ന് പവിത്രത ആവശ്യമായിരിക്കുന്നത്. അല്ലാതെ അയിത്തക്കാര്‍ക്കല്ല. അയിത്തക്കാര്‍ക്കു മാത്രമായി പ്രത്യേക പോരായ്മകളൊന്നുമില്ല. അവര്‍ വൃത്തിഹീനരോ ശുചിത്വമില്ലാത്തവരോ അല്ല. അഹങ്കാരമാണ് നമ്മെ അന്ധരാക്കിയിരിക്കുന്നത്. ഉയര്‍ന്ന ജാതിയിലുള്ള ഹിന്ദുക്കള്‍ സ്വന്തം സഹോദരങ്ങളെയാണ് ജാതിയുടെ പേരില്‍ അടിത്തട്ടില്‍ തള്ളിയിട്ടിരിക്കുന്നത്. ഭൂമുഖത്ത് കളങ്കം വിതയ്ക്കുന്ന അനീതിക്കും അസത്യത്തിനും അക്രമത്തിനും കൂട്ടുനില്‍ക്കുന്ന മതങ്ങളൂം തുടച്ചു നീക്കപ്പെടും.
ആത്മാഭിമാനവും ധൈര്യവും സംഭരിച്ച് അര്‍ഹതപ്പെട്ടത് നേടിയെടുക്കാന്‍ ഗാന്ധിജി ഹരിജനങ്ങളെ ആഹ്വാനം ചെയ്തു. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു- ഹിന്ദുസമൂഹത്തെ ഉടച്ചുവാര്‍ക്കുകയാണ് നമ്മുടെ ലക്ഷ്യം. അതുകൊണ്ട് നിങ്ങളുടെ ജീവിതം പവിത്രമാക്കണം. ആരും നിങ്ങളെ കുറ്റപ്പെടുത്താന്‍ വയ്യാത്തതരത്തില്‍ ശുചിത്വമുള്ളവരാകണം. സോപ്പു വാങ്ങാനുള്ള സാമ്പത്തിക ശേഷിയില്ലെങ്കില്‍ ശരീരം വൃത്തിയാക്കുന്നതിന് പ്രകൃതിയില്‍ നിന്നും സൗജന്യമായി കിട്ടുന്ന വസ്തുക്കള്‍ ഉപയോഗിക്കണം.
ലഹരിപദാര്‍ഥങ്ങള്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നതില്‍ നിന്നും ഒഴിഞ്ഞുനില്‍ക്കാന്‍ ഗാന്ധിജി അയിത്തക്കാരെ ആഹ്വാനം ചെയ്തു.
അയിത്തക്കാരുടെ സാമ്പത്തികവും സാമൂഹികവും വിദ്യാഭ്യാസപരവുമായ സുരക്ഷയ്ക്കുവേണ്ട അനേകം പദ്ധതികള്‍ ഗാന്ധിജി ആസൂത്രണം ചെയ്തു. പബ്ലിക് സ്‌കൂളുകള്‍ തുറക്കുക, ക്ഷേത്രനിര്‍മ്മാണം, റോഡുനിര്‍മ്മാണം, തൊഴില്‍ സൗകര്യങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയ പ്രായോഗികകാര്യങ്ങളും അതില്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. രാഷ്ട്രത്തെ പുനരുദ്ധരിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രായോഗിക പദ്ധതികളില്‍ ഗാന്ധിജി പ്രഥമസ്ഥാനം നല്‍കിയത് അയിത്തോച്ചാടനത്തിനായിരുന്നു. ഇത് പ്രാവര്‍ത്തികമാക്കുന്നതിന് ഹരിജന്‍ സേവക് സംഘ് എന്ന പേരില്‍ ഒരു പ്രസ്ഥാനം ആരംഭിച്ചു. ഈ സംഘടനയുടെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം അയിത്തക്കാരുടെ അയോഗ്യതകള്‍ നീക്കുകയും അവര്‍ക്ക് സാമൂഹ്യനീതി ഉറപ്പുവരുത്തുകയുമായിരുന്നു.
അയിത്താചരണത്തിന്റെ മനുഷ്യത്വരഹിതമായ മുഖവും തീവ്രതയും നേരിട്ടനുഭിച്ച വ്യക്തിയെന്ന നിലയില്‍ ഡോ. ബി.ആര്‍.അംബേദ്ക്കറാകട്ടെ ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ സംശയദൃഷ്ടിയോടെ വീക്ഷിച്ചു.നിസ്സാരമായി വിമര്‍ശനദൃഷ്ട്യാ കാണാതെ അംബേദ്കറിന്റെ വീക്ഷണം എന്താണെന്ന് മനസ്സിലാക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. ഡോ. അംബേദ്ക്കര്‍ സ്വയം മനുഷ്യഹീനമായ അയിത്തത്തിന് വിധേയനുമായിട്ടുണ്ട്. സ്വാഭാവികമായി അത് അദ്ദേഹത്തെ വേദനിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു.
അതുകൊണ്ടുതന്നെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ മറ്റുള്ളവരേക്കാള്‍ വളരെ വ്യക്തമായിരുന്നു. എന്നാല്‍ ഗാന്ധിയും അംബേദ്ക്കറും തമ്മിലുള്ള അഭിപ്രായവ്യത്യാസം വെറും രാഷ്ട്രീയ കാഴ്ചപ്പാടില്‍ പരിശോധിച്ചാല്‍ ഗാന്ധിയെ തള്ളിപ്പറഞ്ഞത് ശരിയായില്ലായെന്നുള്ള ഒരു വാദഗതിയില്‍ കൊണ്ടെത്തിച്ചേക്കും. ഗാന്ധിജിയേയും അംബേദ്ക്കറേയും തമ്മില്‍ തുലനം ചെയ്യുന്നതും എത്രത്തോളം ശരിയെന്ന് പറയാനാകില്ല.
 എല്ലാവര്‍ക്കും നീതി ഉറപ്പാക്കുന്നതിലും അയിത്തോച്ചാടനം നിലവില്‍ക്കൊണ്ടുവരുന്നതിനും നടന്ന ധീരമായ സമരങ്ങളില്‍ ഇവര്‍ വഹിച്ച പങ്ക് നിസ്സാരവല്‍ക്കരിച്ച് ഗാന്ധിജിയുടെയോ ഡോ.അംബേദ്ക്കറിന്റെയോ വ്യക്തിപരമായ നേട്ടമായി ചിത്രീകരിച്ച് വ്യക്തിഹത്യക്ക് തുനിയുന്നതും  ഉചിതമാകില്ല.
ഗാന്ധിജിയെ അര്‍ധനഗ്നനായ ഫക്കീര്‍ എന്നു വിളിച്ച വിന്‍സ്റ്റണ്‍ ചര്‍ച്ചില്‍ 1932-34 കാലയളവില്‍ അയിത്തത്തിനെതിരെ അദ്ദേഹം നടത്തിയ സമരത്തെയും പ്രചരണത്തെയും പ്രശംസിച്ചിട്ടുണ്ട്. തനിക്ക് ഉയരാന്‍ കഴിയുന്നിടത്തോളം ഗാന്ധിജി ഉയര്‍ന്നു വെന്ന് 1934 ആഗസ്റ്റ് 9-ാം തീയതി ജി.ഡി. ബിര്‍ളയോട് ചര്‍ച്ചില്‍ പറഞ്ഞതായി രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. കാരണം ലക്ഷക്കണക്കിന് അയിത്തക്കാര്‍ക്കുവേണ്ടിയാണ് അദ്ദേഹം നിലകൊണ്ടത്.
ഗാന്ധിജിയുടെ നയങ്ങളെ ശക്തിയായി എതിര്‍ത്തിരുന്ന ഇടതുപക്ഷചിന്താഗതിക്കാരനും ഗാന്ധിജിയുടെ സുഹൃത്തുമായ സുഭാഷ് ചന്ദ്രബോസ് പോലും ഹിന്ദു സമുദായത്തില്‍ പരിവര്‍ത്തനം സൃഷ്ടിക്കാന്‍ ഗാന്ധിജിയുടെ അയിത്തോച്ചാടന പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ സഹായകമാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കി.
ഹിരണ്‍ മുഖര്‍ജി ഇങ്ങനെ സൂചിപ്പിക്കുകയുണ്ടായി- ചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ സാമൂഹ്യപരിഷ്‌കര്‍ത്താവാണ് ഗാന്ധിജി എന്ന കാര്യത്തില്‍ സംശയമില്ല. ഭരണഘടനയിലൂടെ അയിത്തം മാറ്റാന്‍ കഴിയില്ല. അയിത്തം മാറ്റണമെന്ന് ഭരണഘടന അവകാശപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും നിര്‍ഭാഗ്യവശാല്‍ പരിതസ്ഥിതികള്‍ക്ക് മാറ്റം വന്നിട്ടുണ്ടെന്ന് ഇന്നു നാം അഭിമാനിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും ഈ കളങ്കം നമ്മുടെ സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും പൂര്‍ണമായി തുടച്ചു നീക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ടോ?
ഗാന്ധിജി ഒരിക്കല്‍ ഇങ്ങനെ സൂചിപ്പിക്കുകയുണ്ടായി- 'വീണ്ടും ജനിക്കണമെന്ന് എനിക്കാഗ്രഹമില്ല. അഥവാ ജനിക്കുകയാണെങ്കില്‍ ഒരു ഹരിജനായി ജനിക്കാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്നു. അപ്പോള്‍ അവരുടെ ദു:ഖങ്ങളും പ്രയാസങ്ങളും എനിക്ക് നന്നായി മനസ്സിലാക്കാന്‍ സാധിക്കും.അതുകൊണ്ട് വീണ്ടും ജനിക്കുകയാണെങ്കില്‍ ബ്രാഹ്മണന്റെയോ, ക്ഷത്രിയന്റെയോ, വൈശ്യന്റെയോ, ശൂദ്രന്റെയോ കുടുംബത്തിലല്ല ഒരു ഹരിജന്‍ കുടുംബത്തിലായിരിക്കണമേയെന്ന് ഞാന്‍ പ്രാര്‍ഥിക്കുന്നു.'
1893 മുതല്‍ 1948 ജനുവരിയില്‍ രക്തസാക്ഷിയാകുന്നതുവരെയുള്ള ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ പരിശോധിച്ചാല്‍ ദീര്‍ഘകാലമായി ജാതിയുടെ പേരില്‍ ചില വിഭാഗങ്ങളെ സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും മാറ്റി നിര്‍ത്തുന്നത് മനുഷ്യനും ദൈവത്തിനുമെതിരെ ചെയ്യുന്ന പാപമായി അദ്ദേഹം കണ്ടിരുന്നുവെന്ന് മനസ്സിലാക്കാം. ഇതിനെ വേരോടെ പിഴുതെറിയുന്നതിന് അദ്ദേഹം ചെയ്ത കാര്യങ്ങള്‍ എന്തൊക്കെയാണെന്ന് നാം മനസ്സിലാക്കേണ്ടതുണ്ട്. മനുഷ്യത്വരഹിതമായ ഈ അനീതിക്കെതിരെ എന്തെങ്കിലും ചെയ്തുവെന്ന് ഗാന്ധിജി അവകാശപ്പെടുന്നില്ലെങ്കിലും ആധുനികയുഗത്തില്‍ ഈ തി•യ്‌ക്കെതിരെ ശക്തമായി പൊരുതിയത് ഗാന്ധിജി മാത്രമാണെന്ന് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിമര്‍ശകര്‍പോലും സമ്മതിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഒരു രാത്രി കൊണ്ട് അയിത്തം മാറ്റാമെന്ന വിചാരമൊന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ലായെങ്കിലും ഈ പ്രശ്‌നത്തെക്കുറിച്ച് ആവശ്യമായ അവബോധം ഉണ്ടാക്കാനും ദേശീയ അജണ്ടയില്‍ ഈ പ്രശ്‌നം കൊണ്ടുവരാനും ഗാന്ധിജിക്ക് കഴിഞ്ഞു.
നൂറ്റാണ്ടുകളോളം പഴക്കമുള്ള ഒരു സാമൂഹ്യപ്രശ്‌നമാണ് അയിത്തമെന്ന് ഗാന്ധിജി മനസ്സിലാക്കി. മതപരിവര്‍ത്തനം ഈ പ്രശ്‌നത്തിന് ഒരു പരിഹാരമല്ല. സമൂഹത്തില്‍ ആവശ്യമായ സ്വാധീനം ചെലുത്തുക തന്നെ വേണം. ഗാന്ധിജിയും മാറ്റത്തില്‍ വിശ്വസിച്ചിരുന്നുവെന്നുള്ളത് ശരിയാണ്. പക്ഷെ, ആ മാറ്റം മതപരിവര്‍ത്തനമായിരുന്നില്ല. മറിച്ച് ആളുകളുടെ മനസ്സിലും സ്വഭാവത്തിലും ഉണ്ടാകുന്ന മാറ്റം. നൂറ്റാണ്ടുകളായി ലക്ഷക്കണക്കിനാളുകളുടെ മനസ്സിനെ കാര്‍ന്നുതിന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന മാറാരോഗമാണ് മതപരമായ അയിത്തം. എന്നു മുതല്‍ക്കാണ് അയിത്തം ആചരിക്കാന്‍ തുടങ്ങിയത്? ഇവ കണ്ടുപിടിച്ച് അതിനെതിരെ ശബ്ദമുയര്‍ത്താനാണ് ഗാന്ധിജി ശ്രമിച്ചത്. അയിത്താചരണം അവസാനിപ്പിച്ചില്ലെങ്കില്‍ മറ്റെന്തെല്ലാം മാറ്റങ്ങള്‍ ഉണ്ടായാലും സാമൂഹ്യസാമ്പത്തിക രാഷ്ട്രീയ രംഗങ്ങളില്‍ വികസനം വിദൂരലക്ഷ്യമായിരിക്കും.
    പുതിയൊരു പരിവര്‍ത്തനത്തിന് സഹായകമായ ക്രിയാത്മക പരിപാടികള്‍ ഉല്‍പ്പെടുത്തികൊണ്ട് ഗാന്ധി രാഷ്ട്രത്തിന് സമര്‍പ്പിച്ച രൂപരേഖയില്‍ പ്രഥമസ്ഥാനം നല്‍കിയത് അയിത്തോച്ചാടനത്തിനായിരുന്നു. ഗാന്ധിജിക്ക് മുമ്പോ പിമ്പോ ആരും ഇത്തരം ഒരു രൂപരേഖ തയ്യാറാക്കിയുട്ടുണ്ടെന്ന് തോന്നുന്നില്ല.
ഗാന്ധിജി ചെയ്ത സേവനങ്ങളെ കുറച്ച് കാണിക്കുകയാണെങ്കില്‍ അതു ചരിത്രത്തോടും അദ്ദേഹത്തോടും കാണിക്കുന്ന ക്രൂരത തന്നെയാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജീവിതം കാപട്യമില്ലാത്തതും ഒരു തുറന്ന പുസ്തകം പോെലയുമായിരുന്നു. സ്വന്തം ജീവിതം തന്നെയായിരുന്നു ഗാന്ധിജിക്ക് നല്‍കാനുണ്ടായിരുന്ന സന്ദേശം. ഉല്‍ക്ക എന്ന ഹരിജന്‍ കുട്ടിയോട് ഗാന്ധിജിയുടെ അമ്മ കാണിച്ച അയിത്തത്തിനെതിരെ ഗാന്ധിജി കുട്ടിക്കാലത്തുതന്നെ പ്രതിഷേധിച്ചു. ഗാന്ധിജി ദക്ഷിണാഫ്രിക്കയിലായിരുന്നപ്പോള്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്‌നേഹിത•ാരില്‍ വിഭിന്ന മതവിശ്വാസികള്‍ ഉള്‍പ്പെട്ടിരുന്നു. അയിത്തക്കാരായ സ്‌നേഹിത•ാരുടെ കക്കൂസ് കഴുകാന്‍ ഭാര്യ വിസമ്മതിച്ചപ്പോള്‍ അദ്ദേഹം രൂക്ഷമായി പ്രതികരിച്ചതിനെക്കുറിച്ച് എല്ലാവര്‍ക്കുമറിയാം. ഒരുമിച്ചു ജീവിക്കാന്‍ പ്രയാസമില്ലെന്ന് ഗാന്ധിജി സ്വജീവിതത്തിലൂടെ ലോകത്തിനു കാണിച്ചുകൊടുത്തു.
    ഇന്ത്യയില്‍ മടങ്ങിവന്ന് സബര്‍മതി ആശ്രമം സ്ഥാപിച്ചതോടെ അയിത്തത്തിനെതിരായ ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് വ്യക്തമായ രൂപം ഉണ്ടായി. ഈ പ്രശ്‌നത്തെ എങ്ങനെയാണ് അഭിമൂഖീകരിക്കേണ്ടതെന്ന് അദ്ദേഹം തീര്‍ച്ചപ്പെടുത്തി. ആശ്രമത്തിലെ അന്തേവാസികളുടെ എതിര്‍പ്പിനെ അവഗണിച്ചുകൊണ്ട് ഒരു ഹരിജന്‍ കുടുംബത്തെ ദത്തെടുത്തു കൂടെ താമസിപ്പിച്ചു. ഇതില്‍ പ്രതിഷേധിച്ച് ഗാന്ധിജിയുടെ സഹോദരി പോലും ആശ്രമത്തില്‍ നിന്നും പുറത്തുപോയി. യാഥാസ്ഥിതിക ഹിന്ദുക്കള്‍ സബര്‍മതിക്കു മല്‍കിയ സാമ്പത്തിക സഹായം നിര്‍ത്തലാക്കി. സമ്മര്‍ദങ്ങള്‍ക്കു വഴങ്ങാതെ ഗാന്ധിജി തന്റെ പദ്ധതികളുമായി മുന്നോട്ടുപോയി. രാഷ്ട്രീയനിലപാടിലൂടെ തന്നെ അയിത്തക്കാരില്‍ വലിയ മാറ്റങ്ങള്‍ വരുത്താമെന്ന് ഗാന്ധിജി പിന്നീട് മനസ്സിലാക്കി. അതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ മൂന്നുനാലു വര്‍ഷം അദ്ദേഹം ഹരിജനങ്ങളുടെയിടയില്‍ പ്രചരണം നടത്തി.
ഈയവസരത്തില്‍ നമ്മുടെ ശ്രദ്ധയില്‍ വരുന്ന ഒരു ചോദ്യമുണ്ട്. ചരിത്രപ്രധാന്യമുള്ള വ്യക്തിത്വങ്ങളെ വിലയിരുത്തേണ്ടത് അവരുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ ആസ്പദമാക്കിയാണോ അതോ സ്വന്തം താല്പര്യങ്ങള്‍ക്ക് അനുസരിച്ചോ? പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ ആസ്പദമാക്കി തന്നെ വിലയിരുത്തിയാല്‍ മതിയെന്നായിരുന്നു ഗാന്ധിജിയുടെ അഭിപ്രായം. മറ്റഭിപ്രായങ്ങള്‍ അദ്ദേഹത്തിന് സ്വീകാര്യമായിരുന്നില്ല.
എഴുത്തുകാരും രാഷ്ട്രീയക്കാരും ഗവേഷകരും പ്രശ്‌നങ്ങളെ അവര്‍ക്ക് തോന്നിയ രീതിയില്‍ ഊതിപ്പെരുപ്പിക്കപ്പെടുമെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. തര്‍ക്കങ്ങളുന്നയിച്ച് അവ തങ്ങള്‍ക്കനുകൂലമായി അവതരിപ്പിക്കുകയുംചെയ്യും. അവയ്ക്ക് സത്യവുമായി പലപ്പോഴും യാതൊരു ബന്ധവും ഉണ്ടായിരിക്കുകയില്ല. ഷേക്‌സ്പിയറുടെ ഒരു കഥാപാത്രം പറയുന്നതുപോലെ ചിലര്‍ മഹാ•ാരായി ജനിക്കുന്നു ചിലര്‍ മഹത്വം കൈവരിക്കുന്നു. ചിലരില്‍ മഹത്വം അടിച്ചേല്‍പ്പിക്കുന്നു. അതുപോലെ രാഷ്ട്രീയാധികാരത്തിനുവേണ്ടി ജാതിചിന്തവെടിയുന്നവരുമുണ്ട്. അത്തരക്കാരുടെ വിഫലമായ യത്‌നങ്ങള്‍ പലപ്പോഴും തേങ്ങലോടെയാണ് അവസാനിക്കുന്നത്. ചിലര്‍ സന്തോഷത്തോടെയും മറ്റുചിലര്‍ നിന്ദയോടെയും പ്രവര്‍ത്തിക്കും. ചിലര്‍ ഈ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ അര്‍ഹിക്കുന്ന അവഗണനയോടെ തള്ളിക്കളയുന്നു. അവരെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഈ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെല്ലാം നിഷ്ഫലങ്ങളാണ്. കാരണങ്ങളില്ലാതെ പൊതുകാര്യങ്ങളില്‍ ക്ഷുഭിതരാകുകയെന്നതാണ് അവരുടെ കൈമുതല്‍. പക്വതയുള്ളവര്‍ക്കുപോലും അവര്‍ പറയുന്നതുമായി യോജിക്കുവാനോ നിശബ്ദരായിരിക്കുവാനോ കഴിയുകയില്ല.
ഗാന്ധിജി എല്ലാത്തിനും എല്ലാവര്‍ക്കുമെതിരെയും സത്യാഗ്രഹം പ്രയോഗിച്ചുവെന്നും ഹിന്ദുക്കള്‍ക്കെതിരെ പ്രയോഗിച്ചില്ല എന്നും ആരോപിക്കുമ്പോള്‍ത്തന്നെ ചരിത്രപരമായ വസ്തുതകള്‍വച്ച് പരിശോധിച്ചാല്‍ ഈ പ്രസ്താവം തെറ്റാണെന്ന് കാണാവുന്നതാണ്. ദക്ഷിണാഫ്രിക്കയില്‍വച്ച് ഗാന്ധിജി അനുഷ്ഠിച്ച സത്യാഗ്രഹത്തെ വിമര്‍ശകര്‍പോലും പ്രശംസിച്ചുണ്ട്. സാമൂഹിക നീതി ഉറപ്പാക്കുന്നതിനും ദൈവത്തെപ്പറ്റി മനസ്സിലാക്കുന്നതിനും തി•കളെ ഉച്ഛാടനം ചെയ്യുന്നതിനും ശരിയായ അവബോധം സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനും അദ്ദേഹം സ്വീകരിച്ച പാവനമായ ആയുധമായിരുന്നു സത്യാഗ്രഹം. ഡോ.അംബേദ്ക്കര്‍ ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ സാമൂഹികമാറ്റത്തിന് സഹായകമാണെന്ന അടിസ്ഥാനപരമായ വസ്തുത നിഷേധിച്ചില്ല.
കഴിഞ്ഞ നൂറ്റാണ്ടിലെ 40, 50 കാലഘട്ടങ്ങള്‍ സൂക്ഷ്മമായിപരിശോധിക്കുകയാണെങ്കില്‍ ദളിത് വിമോചനത്തിന് അടിസ്ഥാനമിട്ടതില്‍ ഗാന്ധിജി വഹിച്ച പങ്ക് വലുതാണെന്ന് കാണാം. ഗാന്ധിജിയുടെ അനേകം ആയുധങ്ങളില്‍ ഒന്നായിരുന്നു സത്യാഗ്രഹം. യുദ്ധം ചെയ്യുന്ന ശക്തികള്‍ക്ക് എതിരായി സത്യാഗ്രഹം എന്ന ആയുധം അദ്ദേഹം നല്ലവണ്ണം പ്രയോഗിക്കുകയും ചെയ്തു. ഈ കുരിശുയുദ്ധത്തില്‍ ഗാന്ധിജിയും അംബേദ്ക്കറും സ്വീകരിച്ച മാര്‍ഗ്ഗങ്ങള്‍ വ്യത്യസ്ഥമായിരുന്നുവെന്നകാര്യം വിസ്മരിക്കരുത്. പ്രായോഗികമല്ലാത്ത ഒരുകാര്യത്തെക്കുറിച്ചും ഗാന്ധിജി പറഞ്ഞിട്ടില്ലെന്നകാര്യം ആര്‍ക്കും നിഷേധിക്കുവാന്‍ കഴിയുകയില്ല.
 അംബേദ്ക്കര്‍, ഗാന്ധിജിയെ സത്യസന്ധനും ആത്മാര്‍ത്ഥയുള്ളവനുമാണെന്ന് അംഗീകരിക്കുന്നുണ്ടോ? മറുപടിയും അദ്ദേഹം തന്നെ പറയുന്നു : ഗാന്ധിജിയെ സത്യസന്ധനും ആത്മാര്‍ത്ഥയുള്ളവനുമാണെന്ന് അംഗീകരിക്കുന്നില്ല. അങ്ങനെയെങ്കില്‍ ഗാന്ധിജി അതിനെങ്ങനെ ഉത്തരവാദിയാകും? ഇന്ത്യ വിടുന്നതിന് മുമ്പ് ഇന്ത്യന്‍ സമൂഹത്തെ ഭിന്നിപ്പിച്ച് ഇവിടെ അരാജകത്വം സൃഷ്ടിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ച ബ്രിട്ടീഷുകാര്‍ ഗാന്ധിജിക്കെതിരായി ചെയ്തതും ഇതുതന്നെയായിരുന്നുവെന്നകാര്യവും ഈയവസരത്തില്‍ നാം പ്രത്യേകം ഓര്‍മ്മിക്കേണ്ടതാണ്.
എല്ലാ തലങ്ങളിലും ഗാന്ധിയന്‍ വിപ്ലവം വികാരത്തേക്കാള്‍ മൂല്യങ്ങളിലധിഷ്ഠിതമായിരുന്നു. ഗാന്ധിജി ഒരു പ്രത്യേകതരത്തിലുള്ള വിപ്ലവകാരിയായിരുന്നു. മാറ്റങ്ങള്‍ക്കുവേണ്ടി വാദിച്ച ഗാന്ധിജി അതിനുവേണ്ടി സ്വീകരിച്ച മാര്‍ഗങ്ങള്‍ മറ്റുള്ളവരില്‍ നിന്നും തികച്ചും വ്യത്യസ്ഥമായിരുന്നു. ഗാന്ധിജിയുടെ വിപ്ലവത്തില്‍ രക്തച്ചൊരിച്ചിലിന് സ്ഥാനമില്ലായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമരം പ്രേരണയിലും പരസ്പര ബഹുമാനത്തിലും അധിഷ്ഠിതമായിരുന്നു. എതിരാളിയുടെ മനസ്സിന് മുറിവേല്പ്പിക്കുന്ന ഒരു കാര്യവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ പദ്ധതിയിലുണ്ടായിരുന്നില്ല..
ഗാന്ധിജിയെ ശരിയായി മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് അദ്ദേഹം തുടങ്ങിവച്ച മൂന്ന് പ്രധാനകാര്യങ്ങള്‍ എന്താണെന്ന് പരിശോധിച്ചാല്‍ മതി. ഒന്നാമത്തേത്, ഗാന്ധിജി വ്യക്തിയേയോ സമൂഹത്തെയോ ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടില്ല. മറിച്ച് ഹിന്ദുക്കളുടെ അടിസ്ഥാനപരമായ മാറ്റത്തിലാണ് ശ്രദ്ധിച്ചത്. രണ്ടാമത് അയിത്തക്കാരുടെ സമഗ്രമായ മാറ്റമാണ് അദ്ദേഹം ഉദ്ദേശിച്ചത്. അതിലൂടെ ഹിന്ദുമതത്തിലെ ഉച്ചനീചത്വങ്ങളെ മാറ്റാമെന്ന് അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചു. ചുരുക്കിപ്പറഞ്ഞാല്‍ ഹിന്ദുമതത്തിലെ എല്ലാവിഭാഗക്കാരേയും യോജിപ്പിക്കാനാണ് അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചത്.
അയിത്തക്കാര്‍ക്ക് പ്രത്യേക വോട്ടവകാശം വേണമെന്ന അംബേദ്ക്കറുടെ വാദത്തിനുപിന്നില്‍ പ്രവര്‍ത്തിച്ചത് ബ്രിട്ടിഷുകാരായിരുന്നുവെന്ന് ഗാന്ധിജി സംശയിച്ചിരുന്നു. മുസ്ലീങ്ങള്‍, പട്ടികവര്‍ഗ്ഗം തുടങ്ങിയ ന്യൂനപക്ഷക്കാരുടെ സംരക്ഷണം ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ ഉത്തരവാദിത്വം മാത്രമായി കണക്കാക്കിയതിനെ ഗാന്ധിജി എതിര്‍ത്തു. ഭാരതീയരുടെ ഭാവി നിശ്ചയിക്കേണ്ടത് ഭാരതീയര്‍ തന്നെ ആയിരിക്കണമെന്ന് ഗാന്ധിജി നിര്‍ദ്ദേശിച്ചു. ജാതിയുടേയും മതത്തിന്റെയും പേരില്‍ ഭാരതത്തെ ഭിന്നിപ്പിക്കാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്ന ഒരു കൂട്ടം ബ്രിട്ടീഷുകാരല്ല അത് ചെയ്യേണ്ടത്.
അയിത്തത്തിനെതിരെ ഗാന്ധിജിയും അംബേദ്ക്കറും ചെയ്ത പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ ജനങ്ങളില്‍ അവബോധം ഉണ്ടാക്കുകയും അയിത്തം ഇല്ലാതാക്കുന്നതിന് അനുകൂലമായ അന്തരീക്ഷം ക്രമേണ സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്തു. ഇതിന് നാം ഇവര്‍ രണ്ടുപേരോടും കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ക്രമേണ ഹിന്ദുക്കളും അയിത്തക്കാരും മനുഷ്യത്വഹീനമായ പെരുമാറ്റങ്ങള്‍ തുടച്ചുനീക്കണമെന്ന കാര്യത്തില്‍ ബോധവാ•ാരായി. പക്ഷെ ഇതിന്റെ ഫലമായി യാഥാസ്ഥിതികരുടെ കണ്ണില്‍ ഗാന്ധിജി സംശയാലുവായിമാറി. അവര്‍ അദ്ദേഹത്തെ കപടനാട്യക്കാരനായി വിശേഷിപ്പിച്ചു. ചരിത്രം പുനപരിശോധിക്കുമ്പോള്‍ ഇക്കാര്യങ്ങള്‍ നാം വിസ്മരിച്ചുകൂടാ. ഗാന്ധിജിയുടെ സമ്പൂര്‍ണ്ണ ജീവിതം ഒരു തുറന്ന പുസ്തകം പോലെ ഇന്ന് നമ്മുടെ മുമ്പിലുണ്ട്.
ഏതായാലും അയിത്തം ഇല്ലാതാക്കുന്നതിന് ഗാന്ധിജിയെയും ഡോ.അംബേദ്ക്കറെപ്പോലെയും പരിശ്രമിച്ചവര്‍ അധികമില്ലെന്ന കാര്യത്തിന് രണ്ടുപക്ഷമില്ല. അരാജകത്വം അവസാനിപ്പിക്കുന്നതിന് അയിത്തം തുടച്ചുമാറ്റണമെന്ന ഗാന്ധിജിയുടെ അഭിപ്രായം ഇന്നും എല്ലാവരും ഓര്‍മ്മിക്കുന്നുണ്ടാകും. അതുപോലെ നൂറ്റാണ്ടുകളായി അടിച്ചമര്‍ത്തപ്പെട്ട ഒരുജനവിഭാഗത്തിന് സാമൂഹിക സമത്വവും നീതിയും ഉറപ്പാക്കുന്നതില്‍ ഉണ്ടാകുന്ന വിളംബം അക്ഷന്തവ്യമാണെന്ന് നമ്മെ ഉദ്‌ബോദിപ്പിച്ച ഡോ.അംബേദ്ക്കറുടെ ധീരശ്രമങ്ങള്‍ നന്ദിയോടെ ഓര്‍ക്കേണ്ടിയുമിരിക്കുന്നു.